Het is mij gelukt enige dagen geleden een grote partij facturen te verkrijgen van vele Enschedese bedrijven. Grotendeels afkomstig uit de administratie van de Fabrieksschool beslaan de stukken ca. 1869-1922. De grootste nadruk ligt op de periode rond de eeuwwisseling. Tevens had ik al enige stukken in bezit, via andere weg verkregen en oorspronkelijk hoogstwaarschijnlijk tot hetzelfde archief uitmakend. Totaal gaat het om zo'n 170 stuks, waarvan vele exemplaren van dezelfde onderneming. Het aantal aanwezige ondernemingen zal rond de 80 liggen.
In het bijzonder zijn verschillende exemplaren van B.B. Blijdenstein, H. ter Kuile NGz. en M.J. van der Loeff interessant. Het type factuur of de typografische vorm er van verschilde klaarblijkelijk met relatief grote regelmaat. Voor M.J. van der Loeff gaat het om 4 types tussen januari 1873 en juli 1875. Een andere bekende Enschedese drukkerij, B.B. Blijdenstein, had in dezelfde periode 3 typen in gebruik.
Voor historisch onderzoek zijn de stukken van groot belang. Grotere fabrikanten lieten aan de bovenzijde van de factuur een litho (afbeelding) drukken van hun onderneming. Gezien de vele uitbreidingen waren deze snel achterhaald en volgenden versies elkaar dan ook in snel tempo op. De fabriek van J.F. Scholten & Zonen is hiervan een mooi voorbeeld. Door afbeeldingen uit 1873, 1894, 1899 en 1914 met elkaar te vergelijken kan een voorstelling gemaakt worden van de bouwactiviteiten.
Wat wel in acht gehouden dient te worden is, dat de afbeeldingen veelal een geromantiseerd beeld van de fabriek en omgeving geven. Op het exemplaar uit 1873 zien we de fabriek gelegen in een idyllische landelijke omgeving in een heuvelachtig landschap. De oplettende kijker ontdekt op de achtergrond zelfs een stoomtrein. De realiteit is echter anders. De fabriek was gelegen aan de Haaksbergerstraat, tussen de stedelijke bebouwing van andere fabrieken en de nabije omgeving van een troosteloze arbeiderswijk, De Krim. De spoorlijn heeft er nooit gelopen.
Enkele facturen zijn in dit topic weergegeven, de rest - 24 stuks in totaal - van de gescande exemplaren zijn te vinden in de Enschede-Stad fotodatabase in de rubriek Briefhoofden en Poststukken. Een index van alle aanwezige bedrijven en exemplaren, zal t.z.t. nog volgen.
Voor meer informatie, naslag etc. verwijs ik graag naar de publicatie van Ties Wiegman, getiteld Enschede van toen op briefpapier, uitg. Twents-Gelderse Uitgeverij Witkam b.v., Enschede, 1981.
Rest mij u veel lees- en kijkplezier te wensen.
1. B.B. Blijdenstein 1873
2. P.J. Blom 1926
3. H. ter Kuile NGz. 1873
4. J.F. Scholten & Zonen 1873
Leuke stadspoort trouwens, daar bij de muur. 
