Ontstaansgeschiedenis Enschede

[André]

Dat heb je denk ik mis, beide kernen zijn ontstaan in een buurschap die hoofdzakelijk uit een es bestaat en waaraan de stad en het kerspel haar naam heeft ontleend. Beide buurschappen liggen in een marke die Grote Boer(en)marke wordt genoemd. Dit in tegenstelling tot Oldenzaal en Ootmarsum. Dat de borg een prestedelijk element is lijkt me hoogst twijfelachtig. Ik meen me niet te herinneren dat er in enig oud stuk sprake is van schepenen en borgmannen van Enschede of wel? Je mag toch aannemen dat als de stad rond een borg werd gevestigd de eigenaar ervan enige invloed op het stadsbestuur zou hebben gehad...
Overigens is Delden niet als tabula rasa ontworpen, net als in Enschede dateert de kerk van voor de omgrachting.

[Errik]

In Enschede had de heer het recht alle schepenen te benoemen. De heren van Enschede hadden dus alle macht in handen in de stad. Later ging het recht van schepenbenoeming over op de bisschop van Utrecht. Verder bezat de stad Enschede het recht op de hoge rechtspraak, dat recht wordt in de stadsbrief van 1325 bevestigd door de bisschop. Enschede was dan ook al voor 1325 stad. De oorspronkelijke stadbrief is verloren gegaan. Naast Enschede mochten alleen de IJsselsteden lijfstraffen uitspreken.

[André]

"heer" is de gebruikelijke titel voor de bisschop van Twente in zijn wereldlijke relatie tot Twente. om daarvoor in de plaats heer van enschede te lezen als bezitter/bewoner van de borg enschede moet je vrij wat lef hebben

[André]

overigens lees ik in 1325 -zie het stuk van robert op pagina 9- alleen iets over heterdaad en dat wanneer er geen sprake is van heterdaad berechting VOLGENS LANDRECHT geschiedt.

robert is dit trouwens jouw vertaling van een latijns stuk? ik kan me niet voorstellen dat men in 14e eeuws twente het woord 'poorter' gebruikte, dit zou 'borger' zijn geweest.

[Errik]

Twente en Utrecht zijn niet altijd aan elkaar verbonden geweest. Pas in 1248 werd de Utrechtse bisschop er landsheer. Daarvoor was Twente een zelfstandig graafschap. Enschede bleef tot 1284 een zelfstandige heerlijkheid, daarna komen de heren van Enschede als leenmannen van de bisschop in de bronnen voor.

een moordenaar, binnen de vrijheid op heeterdaad betrapt, wordt gedood – ontsnapt hij, dan krijgt bs. 12 * van zijn goed en wordt hij berecht naar het landrecht;

Dus als de moordenaar op heterdaad wordt betrapt binnen de stadsvrijheid, wordt hij ter dood gebracht in de stad. Als hij ontsnapt naar buiten de stadsvrijheid vervalt de rechtspraak aan de bisschop, die hem volgens het landrecht van Twente zal veroordelen.

[Errik]

Waarom daarnaast dit

verdere verminkingen worden beboet met 3 * en berecht naar het landrecht

gold, weet ik ook niet.

[André]

vanwaar 1284?

welke heren in welke leenregisters?

ehm: in 1049 had de bisschop van utrecht al zeggenschap over oldenzaal.

de graaf van twente was ook voor 1248 al ondergeschikt aan de bisschop, het is niet zo dat de bisschop twente toen veroverd heeft.

[Errik]

Nou...
Tot 1181 was Twente een graafschap dat onder het hertogdom Saksen viel. In dat jaar versloeg keizer Frederik Barbarossa Hendrik de Leeuw van Saksen en in 1248 werd Twente aan de bisschop van Utrecht in leen gegeven. De Utrechtse bisschop had al veel bezittingen in de regio, onder andere in Oldenzaal, dat als kerkelijk centrum van de wijde omgeving fungeerde.

In de loop van de twaalfde en dertiende eeuw nam het bezit van de bisschop in Twente door schenkingen van de lokale edelen nog verder toe. Enschede was binnen het graafschap Twente net als Diepenheim, Almelo en Blankenborch een heerlijkheid waar de plaatselijke heer de rechtsdwang door vererving had verkregen. In 1248 werd graaf Rodolf van Twente, die in Goor zetelde, er door bisschop Otto II van beschuldigd de Utrechtse kerkelijke bezittingen en goederen te hebben beledigd. De Duitse keizer Willem II, tevens neef van de bisschop, trok daarop naar Goor, zette de graaf uit zijn functie en droeg het wereldlijke gezag op aan de bisschop.

In de strijd die in de dertiende eeuw losbarstte tussen Utrecht en Gelre over het bezit van het graafschap Zutphen en Twente verloren de lokale heren veel van hun autonomie. In de bronnen is meerdere malen sprake van de heren van Enschede die de borg bewoonden, maar na 1284 is de wereldlijke macht in Enschede in handen van de bisschop. De heren van Enschede worden daarna als leenmannen van de bisschop genoemd.

Als je meer wil weten over de vroege geschiedenis van Enschede moet je Benthem's Geschiedenis van Enschede er maar op na slaan. Daar zijn ook goede bronverwijzingen te vinden.

[Robert]

André, die tekst komt uit een artikel van Snuif zoals dat is opgenomen in zijn Verzamelde bijdragen uit 1930.

[André]

eens kijken of ik ergens aan Benthem kan komen... maar afgaan op 19e eeuwers vind ik een te makkelijk antwoord. je kunt me vast de inhoud van de acte van 1284 wel vertellen, toch?

[André]

zeg Robert, de Van Heeks bewoonden in Delden echt geen boerderij hoor, ze hoorden vanaf het begin al bij de stedelijke 'elite'. Zoals de naam al zegt betreft het een importfamilie.

[Robert]

Kom je aan de Van Heeks, dan kom je aan mij. Veel leesplezier.




Ook bewoonden zij, al aan het begin van de 17e eeuw, ook het huis De Roskam in Delden, waarvan ik overigens niet weet waar dat is. Welkom, bij het Familieboek der Van Heeks.

[Errik]

eens kijken of ik ergens aan Benthem kan komen... maar afgaan op 19e eeuwers vind ik een te makkelijk antwoord. je kunt me vast de inhoud van de acte van 1284 wel vertellen, toch?

Nee, ik zou zo niet weten waar Benthem zich op baseerde. Zijn boek is nog steeds het beste geschiedenisboek dat over Enschede is verschenen. Er zijn ook herdrukken verschenen. Er is niks mis met je baseren op negentiende-eeuwers.
Mag ik vragen wat de achtergrond van je interesse is?

[André]

o dat boek... de engel is wel echt centrum delden hoor! niks boerderij

anyway, ik heb zelf ook een vroege Van Heek in de familie: Trijne Laurens getrouwd met Gerrit Rottinck  :cheer:

[Robert]

Als bronvermelding voor de jaartallen 1248 en 1284 noemt Benthem: Racer, dl II, blz. 95.

[André]

@ errik:

geen idee wat de ACHTERGROND van mijn interesse is. van mijn ouders heb ik het niet, in elk geval  :P

[Errik]

Overijsselsche Gedenkstukken deel II dus.

Nee, ik bedoel of je er vanuit studie of werk mee bezig bent.

[Robert]

o dat boek... de engel is wel echt centrum delden hoor! niks boerderij anyway, ik heb zelf ook een vroege Van Heek in de familie: Trijne Laurens getrouwd met Gerrit Rottinck

Uhm... dat waren ook gewone stadsboerderijen hoor, zoals je op de afbeelding zelfs nog kan zien. Dat de Van Heeks afstammen van het adelijk geslacht Du Hec uit Heek dat is nog nooit bewezen en zal ook nooit bewezen worden. Ook zij zijn nu eenmaal laag begonnen en langzamerhand, door het bekende huwelijk met frau Lasonder, in Enschede tot de elite gaan behoren.

[Errik]

o dat boek... de engel is wel echt centrum delden hoor! niks boerderij

anyway, ik heb zelf ook een vroege Van Heek in de familie: Trijne Laurens getrouwd met Gerrit Rottinck

Dat het in het centrum van Delden stond, zegt niks. De Twentse steden stonden tot ongeveer 1900 vol met hele en halve boerderijen.

[André]

tja er is natuurlijk wel verschil tussen een boerderijachtig gebouw (wat de Engel niet was, want het is geen driebeukig hallenhuis) en een boerderij in de betekenis van erf. Binnen de stad Delden stonden geen boerderijen in de zin van erf. Als stadsboerderij lijkt me een zinnige definitie te hanteren dat de bewoners ervan als hoofdberoep de landbouw bedreven. De Van Heeks waren geen landbouwers, net zomin als men dat van de Twentse predikanten zegt, die toch ook vee hielden en land bebouwden.
De van Heeks waren kooplieden en hadden een herberg. Overigens stond de Engel van voor 1655 op precies dezelfde plek als na de befaamde stadsbrand van dat jaar.