Spreek je dialect

[GerritHondelink]

28 feb
Sint Romanus ( 28 febr) heel en klaar,
wijst op een vruchtbaar jaar.


Ze gef nich op, ze zal zich er wa deursloan. Ze zal niet opgeven, ze zal zich er wel doorslaan.


Doar geav ik zovöl um, as nen boer um nen bos wortel. Dat laat me koud daar geef ik niks om

[GerritHondelink]

1 maart Albinus van Angers,
Maart was op de oude Romeinse kalender de beginmaand van het jaar.
Maart is genoemd naar en toegewijd aan Mars, de oorlogs- en beschermgod van het grote Romeinse Rijk.
Na de verandering van de tijdsindeling van het jaar door keizer Julius Caesar wordt maart de derde maand van het jaar.

MAART Lentemaand ook wel, buienmaand, guldenmaand, dorremaand
De zon krijgt nu duidelijk meer kracht, de natuur komt weer tot leven. Wanneer kan er gezaaid worden?
Krijgen we wat warmere dagen of kan het nog koud worden?
Gaat het nog regenen en sneeuwen of blijft het droog? Allemaal vragen die voor de landman van vroeger van cruciaal belang zijn.
Het kwetsbare pas ontkiemde zaaigoed kan door zware nachtvorst bevriezen.
Dat betekent niet alleen opnieuw zaaien, maar ook een aanslag op de voorraden.

Sint Albijn verandert suiker in azijn. (Maart kan veranderlijk zijn).

Regent het op Sint Albinus dat het giet, dan doet de boer dat veel verdriet.

Waor de vléégn verdwient zal ginne vöggel meer zingn.


Hee geaft der an. Hij kapt ermee

[GerritHondelink]

2 maart .
Maart= Lentemaand.
Met de benaming lentemaand gaan we terug naar de tijd van Karel de Grote, toen maart Lengizin- en Lenzinmanoth werd genoemd.
We proeven dat hier wordt gedoeld op het lengen van de dagen, het sterk toenemen van het licht.
In Duitssprekende landen treffen we voor maart nog steeds benamingen als Lenzmonat en Lenzing.
Zwitserland noemt de lente nog Langsi.

Op Sint Joavan (2 mrt) maken alle eksters hun nest.
Zoveel nevels in maart, zoveel onweer in de zomer (Limburgs).


Weet ie hoe ‘j nen vöggelke könt vangen?
Mo 'j um zoalt op n stet streuien.


Vögelkes dee zo vrog zingt, bint veur de kat. Als men te vroeg juicht, kan het later wel eens extra tegenvallen of met jongeren die de raadgevingen van hun ouders versmaden, zal het slecht aflopen.

[hans]

https://youtu.be/hEMvkPzqkAQ?si=Hi6Toytnt9a9o64p

[GerritHondelink]

3 maart Kunigondis van Bamberg
Maart= Dorremaand. De dorheid waarin bomen en struiken nog altijd zijn gehuld is zeer waarschijnlijk niet de reden om te spreken van Dorremaand.
De vier voorafgaande maanden zouden immers eveneens deze benaming verdienen.
Zeer waarschijnlijk is hier sprake van de verbuiging van de naam Thormaand. Thor was voor de Germanen de god van de oorlog.
Deze Germaanse god van strijd en bescherming staat zo naast de Romeinse god Mars.
In beide gevallen symboliseert het prachtig de kracht die de natuur in de lente in het ontwakende nieuwe leven legt.
Een lachende Kunigoende brengt de boodschap van het goede.

Als het dondert op Sint Cunegond,
einde van de winter in de grond.


Zeebra
D’r was eens ’n zeebra den was zien kleren zat!
He-j had ’t met al die strepen vollédigehad.
He-j wol wel geerne ’n cowboy-pak zo éne met völ franje
en dan het liefst zo was zien wens, het liefste in oranje.
Noe is zo’n pop-art- peerd ewend an ’n zekere haute couture,
zo is noe eenmoal ziene smaak det hef’e van nature.
Zo stapp’n he-j noar de P.C. en plaatsenzien ludiek idee.
Ma bienoa wödden het nog een flop,
ziej vunden het ècht oaver de top.
Ma..?, de klant is koning in de P.C.,
ziej gaven hem zelfs nog een lasso mee!

Mineke Mollink Hellendoor


‘n Klean vöggelke past ginnen groot’n bek.


Wipstetkes bint kwieke vögelkes. maar ook: iemand die niet stil kan zitten; rusteloos mens.
Blief noe is röstig zitten, wipsteert da ‘j bint.

[GerritHondelink]

4 maart Casimir van Wilna.
Maart= Guldenmaand: gulden staat voor goud, voor kostelijk of voortreffelijk.
Maart is de maand waarin alles begint te bloeien.

GEWOON VERDAN
Wat zin wiej vaak domme leu t is net of d'r mangs luk ontbrek
misschien zeent oonze hersns meu löt t verstaand oons noe in n stek
deank ik vaak: och gewoon verdan t löp aait toch wal weer los
de rem d'r of as t efn kan wat dös, wat zas, wat wös
t Is toch almoal a regeld hier wiej hebt er ja niks an te koap
en het helpt oons ok gin zier loa'w t mooi hoaln al te hoap.
A.E.W.S. Bos-Hermelink.

De mooiste vögel, zint vaak slechte zanger.


Wel n vöggelken zoch, wil der ok un mooi veerken an zeen.
Deze uitdrukking wordt gebruikt om te rechtvaardigen dat je aandacht besteed aan de verfraaiing van iets; het gaat niet alleen om de inhoud, ook het uiterlijk is belangrijk. Het oog wil ook wat.

[GerritHondelink]

5 maart
Aswoensdag - de eerste dag na Carnaval - is de eerste dag van de veertig dagen durende vastentijd die loopt tot Pasen
Het christelijke Paasfeest is gekoppeld aan het joodse Paasfeest.
Dat is de reden dat de datum waarop Pasen valt berekend wordt vanuit de Joodse maankalender en niet vanuit onze jaarkalender.

Ondanks maertse jammerklachten,
döt de zommer al toch al wachten.


Better 1 voggel in de haan as tien in de luch.

Achter in Mei nusselt ok nog wa mangs ’n vöggelke. Eind mei maken soms de vogels ook nog wel een nestje. Trouwen op latere leeftijd kan best goed gaan.

[enschedeinansichten]

1914

Dat de vrees voor wolven nog lang in de herinnering van het volk is blijven voortleven bewijst een versje
dat bij een kinderspel gezongen wordt, waarbij één der kinderen, dat zich verstopt heeft, de anderen moet vangen.


Wl-j wollen ees noar
'nMooien Hagen**)— gear,n
En halen 'n pot vol knollen.
Do kwam ons eenen Wolf te möt,
Dee beet ons in de beene. ***)
Wolf, wolf kom meer oet l


••) Een gedeelte van den Zuiderhagen
te Enschede.
•••) Voor dit woord stond vroeger be-
paald bollen, dat op knollen rijmde, want
in het plat-Westfaalsch gebruikt men thans
nog het woord bollen voor beenen.

[enschedeinansichten]

1918. Van Deinse, gedicht zwarte dood en wolven.

Ees eenmaol in dage van smos aleer,
Wonde op den Hölterhof nen heer.
Kot an 't Aamsven, op de Pruusche grèns,
Op ne stè, dee's dow van ölds wal kèns.
Want 't is nog nich zoo lang eléen,
Do ko'j door nog sporen van gravens zeen.
De weidekultuur en de ni-je tied
Gungen doar óver en maakten het liek.
Eeuwen al zint der vuurbi'j e goan,
Seent doar den Hölterhof hef estoan.
Meer van vader op zön,van moond tot moond,
Geet doar bi-j de boeren de mare roond,
Hoo doar vervöl in puun en stof,
Dat stérke geslacht van den Hölterhof.
Et was in de tied van de zwatte dood,
Op den Enscheder esch was bitteren nood.
Op dree hofstèén alleen as den heerd glom vuur,
'n Blauw dampken vleug der van duur tot duur,
En woar dat blauwe dampken kwam,
Doar störf an den heerd de hèldre vlam.
Doar störf de boer, de vrouw, het keend,
Et hoes, vervol duur weer en weend.
Zoo is 't op den Hölterhof egaan,
Met al wat léven har, was et doan.
Et heet kroop óver het roggenlaand
't Dak völ in, grös greuide oet de waand,
De duur leut oet de hengen los,
Grön greuiden óver de vlooren et mos.
''n Meinschenkeend kwam der noa joar en dag
Luk ni-jend woo toch den Hof doar zoo lag
Zoo stil en verkommen et hoes en den stal,
Hee geet der ees in, an den heerd steet hee al.
Doar ! Schrik sleet em um 't hert, hee hört
Woo in de bedstèe zich zachte wat rört.
Léft hier nog wat? Is hier nog wel?
Doar sprinkt em vuurbi-j en rènt over de dèl
De wolvin, de wolvin, dee heerscht op den Hof
In de bedstée wörp ze de welpen of.

En wis dow now weten wo dat in 't lest
Et eind van al dee ellénde is ewest ?
Et dampken woar dat ik van sprak in 't begin,
Dat wol ook et hoes van de Lappe ees in,
Et streek langs de schop op de nienduur an
Et vee op de dèl wör al rörig der van.
Meer see doar was in den stipel 'n gat
In den stipel, dee in de nienduur zat.
Doar kroop dat wölksken zachte in.
De Lappe dee zag 't en ne höltene pin,
Dee how hee met één slag in dat gat
En de zwatte dood gevangen zat !
Do wast 't Ven en den Esch verlost van den nood,
Dee doar joaren ebracht har , de zwatte dood.

[GerritHondelink]

6 maart
Krijgt de zon even de kans, dan verschijnen op beschutte plaatsen de primula's, het speenkruid, de bosanemonen en het maarts viooltje.
Het zijn nog maar een paar van de vele vroegbloeiers, die in de tijd dat de bomen nog kaal zijn, dankbaar gebruik maken van een overvloed aan steeds indringender wordend licht.
Nen dreugen meert, nen natten april
Is wat de boer zo geerne wil
en as dan mei van beiden gef,
dan is dat, wat hee geerne hef.
Negen zommerdage brech oons Meert
wieders steet ‘m de mus glad verkeerd.


Vöggel wilt wal kers’n ett’n, mer gin beum pott’n. Gezegde als iemand de vrucht plukt van de moeite en zorg, die een ander gedaan heeft.
Wel van alles willen profiteren, maar er niets voor willen doen.


Hee hef zich bliejmaakt met n dood vöggelke.= Hij heeft zich blij gemaakt met iets van geen waarde..

[GerritHondelink]

7 maart
Zet meert dreuge in, dan is ‘t ’n boer nao ’t zin.( in maart moet de grond na de winter opdrogen, want anders kunnen de boeren niet met ploegen beginnen

‘t Gerechste van ’t leem’n is dat wie allemaol dood gaot.


Op stearven noa dood. Bijna dood. ( ’t leste heui in de reupe hebbn)

[GerritHondelink]

8 maart
Meert dreug en april nat
mei koald en van beidn wat
Brengt koorn in nen zak
en wien in ’t vat.


De beste leu gaot aalt nog te vroo dood, woo oald ze ók bint.


Daor kö’j de kat met dood voren. Gezegd als iemand uitbundig bedankt voor hulp zonder te praten over een vergoeding.

[GerritHondelink]

9 maart
Sint Francisca (9mrt)schiet er uit
en gooit meestal de sneeuw er uit.
Een of een paar zwaluwen maken weliswaar nog geen lente, maar toch verschijnen de eerste optimisten in de tweede helft van de lentemaand.
Op nog maar heel weinig plaatsen boldert een handjevol korhanen.
Bij het ontwaken van de dageraad, als de nacht aarzelt op te houden en de dag twijfelt te beginnen, vieren zij vol levenslust en totaal opgewonden hun voorjaarsbruiloft.
Tot in een veelheid van details blijft de natuur uitnodigen te kijken en achter al die schoonheid van buiten de essentie van leven en voortleven te blijven zien.


At ’t laeven dood is,
Klopt ter iets nich.



Veurn de dood hen haaln. Iemand redden van de dood.

[GerritHondelink]

10 maart Martelaren van Sebaste.
Waor met (Sint Gregorius 10 maart), de wind steet,
daor blif e nog 14 daagn staon.

Zoals het weer de Veertig Martelaars vindt, zo blijft het weer veertig dagen met zijn wind.
Op de dag van de 40 martelaren regen, ook mooie dagen, minstens zeven.
Als het met de 40 niet vriest, de winter nog lange kniest!

Nen kniepert en nen varken bint pas van nut at ze dood bint.
Je profiteert pas van een gierigaard en van een varken als ze dood zijn.

Ie zeet ter oet as de dood van Pierlala. Er bleek en mager uitzien. Als een geraamte, een schim.
De dood van pierlala komt uit een Vlaams liedje.

[GerritHondelink]

11 maart
Zoveel nevel in maart, zoveel regen na Pasen (Vlaams).
As de sleedeurn begint te koppen,
mö’j de haanske nog weer stoppen.


’t Heui’j op en de koo dood. De man is gestorven, maar er is nu ook van zijn nalatenschap niets meer over.



Ik do gin doodn pier kwoad. Ik doe geen vlieg kwaad uitsluitend goede bedoelingen hebben, zeer zachtaardig zijn.
Een eigenschap als deze balanceert altijd een beetje op de rand van positief en negatief.
Het kan aandoenlijk zijn dat iemand zo zachtaardig is, maar het kan ook sukkelig overkomen.
Als je zelfs geen hinderlijk insect als een vlieg kunt doodslaan moet je wel een erg goed mens zijn.

[Arie]

As de sleedeurn begint te koppen,
mö’j de haanske nog weer stoppen.

Wat betekent deze uitdrukking?

[Veteraan]

ik gok:

Als de sleedoorn knoppen krijgt,
moet je de handschoenen nog weer gebruiken.

[GerritHondelink]

Ja dat klopt.

Vroeger werden er nog kousen gestopt als er een gat in zat. En natuurlijk ook in handschoenen
Grolsche wanten.

Voor stoppen gebruik je een lange naald met een groot ‘oog’. Weef nu horizontaal.
Telkens op en onder met de verticale steken.
Dit doe je tot het gat of beschadigde stuk helemaal gedicht is.

[GerritHondelink]

12 maart
Maart= uienmaand. Deze wel heel treffende benaming spreekt helemaal voor zichzelf. Wie de grillige maartse buien beziet weet voldoende.
Weer een gevolg van de grondsoort en wat de boer wil verbouwen. Voor de een mag maart nat zijn, voor de ander moet het droog zijn.
Zandrond kan in maart aardig wat regen verwerken, maar zware grond als klei en löss is bij een overdosering van regen niet of nauwelijks te bewerken.
Op de zandgrond werk je dan met plezier in je tuin en op de zware grond krijg je geen schop de bodem in.
Doo zoonder reagn of weend. Nich weerd da’j der an begint. (dooi weer zonder regen of wind zet vaak niet door).

Maert hölt de ploeg bie`j de staert, April hölt um dan weer stil.

De eenn zienn dood is n aander zien brood. De 1 zijn brood is de ander zijn dood, het wegvallen van de één levert de ander een voordeel op. Bijv. meer werk of inkomen. Brood staat hiervoor levensonderhoud.



Doodgoan is niks, zea de boer, mer dee kössinge ! Kössing; köstinge. Kosten; onkosten.
Op kössing jaagn. Op kosten jagen

[GerritHondelink]

14 maart Mathildis.
Sint Mathilde komt uit drie hoeken,
met hagelstenen bakt zij koeken.

De eerste donder bromt,
als Sint Mathilde komt.

Gin praot zo groot of ’t is binnen drie dagen dood.


Daor wil ik nog nich dood liggn. Daar wil ik absoluut niet wonen.