Spreek je dialect

[GerritHondelink]

’t Huuske bie de schuur laoten.
Het huisje bij het schuurtje laten. Redelijk blijven.



Met het huisje bedoelt men een eenvoudig toiletgebouwtje op het erf van een boerderij of soms achter in de tuin.
Kenden middeleeuwse kloosters soms ruime latrines voor de grote boodschap en kastelen nissen in de buitenmuur,
soms voorzien van een houten zitlat.
De burger en boerenhuizen bleven daarvan lang verstoken. Zo stelden boeren en landarbeiders het laatste kwart van de 19de eeuw
nog vaak helemaal zonder privaat.
Mannen zowel vrouwen deden hun behoeften waar het maar uitkwam. Wie meer orde op zaken stelde bouwde een huuske.

[GerritHondelink]

Aorns ne pin veur stekken.
Daar steek ik een stokje voor, ik maak dat er een eind aan komt en dat het niet verder doorgaat.
Iets verhinderen, tegenhouden.



De pin is de grendel op de deur.
Vroeger vaak een stok of een stevig stuk hout die als grendel dienst deed en zodoende de deur gesloten was.

[GerritHondelink]

Wat is nen pauw zonder veern an t gat?
Dan ben je niks een pauw pronkt met z’n veren.



Gat
Het woord 'gat' wordt regelmatig gebruikt om het onderste deel van de menselijke rug aan te geven.
Zo wordt dikwijls op gemeenzame toon van iemand gezegd dat hij of zij op zijn of haar gat zit en
in het bedrijfsleven heeft men het er zelfs wel over dat een hele bedrijfstak op z'n gat ligt.
In feite echter is een gat een leegte. Een gat is dus niets en op niets kan men met zitten of liggen.

[GerritHondelink]

Een zittend gat hef altied wat of vindt wel wat.
Iemand die altijd zit en niets doet, heeft tijd om te piekeren




Achterwerk
De samenstelling achterwerk is ongewoon omdat met het woord geen soort werk wordt aangegeven,
maar een lichaamsdeel. Nu is de woordvorming bij bepaalde lichaamsdelen wellicht nog te verdedigen,
bijvoorbeeld bij benenwerk en het platvloerse smoelwerk, omdat men met de benen en het smoel kan werken,
respectievelijk kan lopen of smoelen trekken.
Bij het woord achterwerk echter is er eerder sprake van een innerlijke tegenstrijdigheid.
Zo zegt men van ambtenaren dat zij vaak de godganse dag blijven zitten op hun 'luie achterwerk'!

[GerritHondelink]

Noa tevöl komp liefzeart.
Na teveel krijg je buikpijn.
Zijn buik op de leest slaan (=teveel eten)




RAKKER (1)
Jan en Stientje bunt een stel dat zich hef laeren kennen op de warkvloere. Beide waren vrogger met 'n ander etrouwd. Maor toen ze mekare laeren kennen, sloog d'r 'n vonke ovver en hebt toen beslotten samen wieter te gaon. Kinder heb ze neet met mekare. Wal hebt ze een hundjen waor-t ze slim wies met bunt.
Rakker, zo heiten 't hundjen worden helemaols vertroeteld. Veural Stientje is d'r knap gek met. Rakker hoeft dan ok amper te lopen, dat gebeurt allene at e ziene behoeftes mot doon. Veur de rest zit e altied achterop de fietse in zien mandjen as hee wordt uut elaoten.
As hee wat te vretten krig, is dat neet zomaar de dagelijkse hondebrok. Nee, Rakker et op stand.
Hee krig elken dag een schaaltjen met riest met bouillon en gegarneerd met een lekker stuksen vleis van de kwalitieitsslager. Daorbi'j hoeft hee neet alle dage 't zelfde te etten. De bouillon was dagelijks anders. Kippenbouillon, rundvleis, tuin-kruden, greuntebouillon. Met de riest was 't al net zo. Den enen dag göf 't zilverliesriest, d'n volgende dag witte riest, dan weer risotto of gaele riest of basmati of couscous en zelfs notenriest. Met de notenriest bunt ze algauw estopt, want dat gaf zo'n last met drieten.

[GerritHondelink]

Hee hef de kos vuur ’t ettn.
Hij hoeft niet te werken voor de kost.




RAKKER (2)
Ok het vleis variëren van 'n lekker biefstukjen, 'n bieflapjen, varkenshaasjen, tartaartjen, kalfsoester en het wat gewonere kipfilet. 't Is te begriepen dat 't mormel niks tekort kwam, maor ok arg kieskeurig was. Gewone hondenkoekjes en biskwietjes, daor trok e de neuze veur op. Nee, hee mos en krig koekjes van de bakker. Gevolg was dat het mormel aardig dichte greuijen.
Een jaor of wat terugge was d'r een grote consternatie bie Jan on Stientjen. Ze wazzen op zondagaovond naor 'n verjeurdag van ‘n zwaoger van Jan ewest. Het was al late toen ze thuuskwammen en ze wollen naor bedde to. Stientjen wol Rakker nog effen naor buten hen doon um 'm te laoten pissen. Rakker stop op en opens: plof, hee veel plotseling zomaor opzied. "Jan, Jan, kom 's gauw", schreeuwen Stientje. "Rakker is ummevallen!" Jan den net in bedde wol kroepen kwam de trappe weer aflopen en zeg: "Kalm maor an, den hond kan toch neet zomaor ummevallen." En tegelieke pakken Jan de hond vaste en zetten 'm weer recht op ende.

[GerritHondelink]

Brekn en angoan.
Tekeergaan; opspelen



RAKKER (3)
Maor Rakker veel zo weer umme, hee was helemaols van de waereld. Aosemen deed e wal en ok zien rikketik gaf 't nog neet op, zag Jan. Stientjen fluusteren allerlei lieve woordjes in zien aoren.
"Ach mien duufken, mien kleine kaerlken, kom maor bi'j mama", maor Rakker gaf gin sjoeger.
"Bel gauw d'n dierenarts," zei Sientjen, "en zeg dat hee dreks mot kommen. Rakker kan wal een TIA hemmen." Jan zoch 't telefoonnummer op en ging an 't bellen. Hee wordt verbonden met 't antwoordapparaat. Daorin werd ezegd dat de dienstdoonde dierenarts in Eibargen zat en dat hee automatisch deurverbonden werd. 'n Slaoperigen stemme nam de telefoon op. At hee 't verhaal van Jan an eheurd hef zeg hee, dat as 't neudig is, zee maor met d'n hond daor mot kommen.
Maor daor wil Stientjen niks van wetten. Zee pakt de telefoon ovver en zeg dat hee naor Aalten mot kommen, umdat ze beiden al wal wat heb esnuffeld en neet meer achter 't stuur meugt kroe-pen. Dan laot 't maor een paar tientjes meer kosten.

[GerritHondelink]

’t Um de haverklap op de heupn kriegn.
Het om de haverklap op de heupen krijgen.
Het regelmatig op zijn heupen krijgen. Gezegd van perioden hard werken of van perioden dat hij geestelijk niet in orde is. Um de haverklap. Aanhoudend; ieder ogenblik.De klok geet um de haverklap stoan. De klok gaat steeds weer staan. (In het platduits en ’t achterhoeks is klap een bosje stro).




RAKKER (4)
"Dan moet u maar een taxi of zo bestellen", zeg den dierenarts. "Bu ‘j wal wies", schreeuwen Stientjen. "Wet i'j wal wat dat kost, mischien geet hee onderweg wal dood." "Andersom ook als hij hemelen wil", zei d'n dierenarts en hang op.
Stientje is in alle staoten.
"Wat meent den drietebuul wal neet. D'r bunt ok nog wal andere dokters. Wi'j belt wal naor Varsseveld."
De daod bi'j het woord voegend pakt ze de telefoon en krig ok daor 'n antwoordapparaat. Ze wordt deurverbonden met een dierenarts uut Ulft. Daor dut ze eur verhaal. Maor ok dizzen dokter zeg dat ze maor naor Ulft mot kommen."Maor Rakker kan maor zo uut de tied raken", jammeren Stientjen.
"Als ik uw hond moet onderzoeken moet hij door de scan", zeg de dierenarts.
"Dan nem i'j den toch effen met", zeg Stientjen.
"Dat apparaat is niet mobiel en krijg ik niet in de auto", is het antwoord. "U kunt hier komen of morgen naar uw eigen dierenarts gaan." En metene verbrök hee de verbinding.

[GerritHondelink]

At ’n hemmel vaalt, brekt alle boonnstökke.
Gezegd tegen iemand die zich onnodig zorgen maakt.




RAKKER (5)
"'t Is jao schandalig, ho mo-k d'r no met an?" vrög Stientjen zich af. "Laow eerst maor 's naor bedde gaon en slaopen. Dan kieke wi'j morgen wal wieter", is 't antwoord van Jan. "Rakker aosemt nog en wi'j kunt wal wakker blieven, maor dan buw morgen helemaols geradbraakt."
"Um den dooien donder neet. Wee wet schöt Rakker d'r wal tussenuut!" En met at Stientjen daor an dech begunt ze te grienen. Uutendlijk kump 't d'r op neer dat Jan in bedde krop en Sientjen zich een daeken pakt en bi'j Rakker de wacht höldt.
Maor de wientjes eist uutendlijk ok eur tol bi'j Stientje. Met een uur of vieve völt ze in slaop.

[GerritHondelink]

Vertel nich wa’j heurt, zeg nich alns wa’j deankt.
Vertel niet wat je hoort en zeg niet alles wat je denkt.





RAKKER (6)
Een uur of wat later, zo teggen acht uur wordt Stientje wakker en mot efkes naodenken waor at ze ok al weer is. "Oeh, 't is jao maondag en ik hadde allange op het wark motten waezen."
Dan schöt eur de gebeurtenisse van afgelopen nacht weer te binnen. Met een ruk kump ze ovverende en röp Rakker. Rakker sprunk ook ovverende en begunt te blökken en te kwispelen. "Och Rakker, mien duufken, bu-j d'r weer?" En Stientje knuffelt het mormel zowat fien.
En Rakker? Wat e had hef is nooit helemaols dudelijk eworden. Hee hef nog een horte wieter elaefd veurat hee van vadsigheid ummeveel en warkelijk doodging.
Oet de moespot Louis Veldhuis

[GerritHondelink]

Wel gin tied hef, kan d’r nich met umgoan.
Wie geen tijd heeft, kan er niet mee omgaan.




MIDDAG RÖS.
Et was d'r zoo stil en zoo röstig
Um d'oale boerderi'j ;
Ze lèè doar zoo vreedig te dreumen
In 'n zunn'schien, zoo glaanzend en bli'j,
Ie’j zagg'n d'r niks dat zik reurd'n,
Gin enkelt geluud ko‘j ) d'r heuren
Vetrouwd was 't en toch aait wier ni'j.

De kalwer dee lèèd'n in 'n heuksken
Te sloapen bi'j 'n hek,
De vèèrken heul'n röstig eer sleupken
Bi'j 't vèèrkenschot, deep in 'n drek,
En 'n hoeshoond, den aait zoo sikuuren,
Lèè lui bi'j de nienduur te turen,
(Hee wus 't wa', hee was ok nich gek !

En de schopp' doar op zied in de beume,
Woa'j d' eeken zwoar hebt stoan,
Et was of ze stil stun te dreumen
Oawer all'ns wat vot is egoan.

Wat stil was 't, wat vrèèdig, wat röstig
Op 't èèrve in 't stroalende lech',
Mer wat vöI hef dee stilt' oons den mirrag
Op dat oald boerenèèrv toch ezèg !

K. Jassies

[GerritHondelink]

Loat ’t moar weain, van ’n weend krie’j gin keender.
Laat het maat waaien van wind krijg je geen kinderen





OMA.
Ik bin Oma en dat geet o-zo goo.
Ik zee het mooie van dit kind,
en de zorg ligt op de schouders van de MOO.
Ik verwenne het kind, as hij een dag kump,
en daor provitearte dan ok wa van.
Hij et alles wat hij lekker vindt,
tut hij haoste neet mear kan.
Mangs brengt de kinder miej een kadootje,
umdat ik Martijn zo vake hebt verscheunt en e wast,
Dan zeg ik:"Dat is toch helemaols neet neudig,
ieleu hebt toch al zo lange op mie'n kleinkind e past."
B. Teela-Klein Lebbink

[GerritHondelink]

Hoal oew waffel.
Houd je mond.





Na de Kerst werden vroeger de wafelijzers van de zolder of uit de kast gehaald om voor de jaarwisseling allerlei koeken te bakken zoals, 'kniepertjes'. Het was vrij zwaar werk, dat hanteren van die koekenijzers in het vuur. Aanvankelijk werden de ijzers in en boven het haardvuur gehouden, waaromheen wat stenen werden gelegd, met daarop een paar ijzeren stangen, om de koekenijzers er op te kunnen leggen.
Later toen de kachels algemeen in gebruik waren, werden de ijzers wel in de kachel gehouden. Naast het vuur, op de grond,
of op tafel stond de beslagkom met deeg en, om de ijzers in te vetten, een stukje spek of een schaaltje met boter.
Vooral de dienstbodes konden goed met de koekenijzers omgaan. Het ging er gezellig aan toe bij de koekenbakkers. Vooral wanneer
twee of meer dienstbodes hun ijzers in het vuur hielden. Die kletsten er vaak zodanig op los dat de ijzers zich naast,
in plaats van in het vuur bevonden. Als de boze boerin dat zag riep die "hoal oew waffel",
waarmee zij wilde zeggen dat de meiden het 'waffelijzer' boven het vuur moesten houden en niet zoveel moesten kletsen.

[GerritHondelink]

Better eene hen dee leg, dan tien dee ligt



WAORUM ... ?

Waorum deus dat now toch vandaag:
Gungs vot zoonder mi’j dag te zeggen.
Tröks achter di'j de deur in 't slot.
Gungs vot zoonder mi‘j 't oet te leggen.

Wat heb ik dan verkeerd edaon?
Ik dacht dow heulds zovöl van mi’j
Wi'j warren zo lang al bi’j mekaar.
Doch is dat now ineens veurbi j?

Ach kom toch astebleef weerum.
Het hoes is akelig leug en stil.
Ik dwaal deur alle kamers hen.
Asof ik di 'j daor veenden wil.

Ik vraog mi’j alsmeer of : waorum?
Ik snap het nich, 't is al zo vaag.
Wat mot ik zoonder di’j beginnen.
Waorum deus dat now toch vandaag...

Georg Frieman Enschede




Vroeger hadden grootouders vierentwintig kleinkinderen en nu hebben kleinkinderen met ouders die zes keer zijn getrouwd vierentwintig grootouders.

[Hendrik]

En vrogger hadd'n de keender snotneuz'n en tengswoordig hebt de snotneuz'n keender

[GerritHondelink]

Loat die nich op'n kop zitn.
Laat je er niet onder krijgen.



Een 92-jarige oma komt voor informatie over de lessen naar de Volkshogeschool en vraagt aan de baliemedewerkster:
"Ik zou graag Hebreeuws leren en dan specifiek het oud-Hebreeuws".
Antwoordt de jongedame: "Het spijt me zeer, maar dat zit niet in het lesrooster.
Maar waarom wilt u juist deze taal leren?"
Oma: "Zodat ik met Jezus kan converseren zodra ik in de hemel ben".
De jongedame: "Maar hoe zeker bent u dat u in de hemel komt?
Want wat gebeurt er nou als u in de hél terechtkomt?".
Antwoordt oma: "Da's geen enkel probleem; Pools, Marokkaans, Roemeens en Turks beheers ik al...!".

[GerritHondelink]

Liek oet, liek an gef gin umweg!
(Recht er op af)




’t Nös van ’n rieke goldfesant
Hef ’n goldn lediekant
En nen goldn kraan en zilvren piepn
’n riekn grip woar e kan griepn.
Wie’j armeleu denkt wat nen kak
’t wod betaald oet oonzen zak.

[GerritHondelink]

Zölf spinn en zölf maakn, gef nog altied't beste laakn.
(Eigen werk bevredigt 't meest)







Wil ie wa met mie trouwn? Vreug den jongn.
Nee, nee, doezendmaol nee riep ’t wichke.
Zeg den jong ie hooft nich zo te oawerdrievn
Ik heb oe ma 1 keer vroagt.

[GerritHondelink]

Ie könt oe pas joonk veuln a’j oald bint.
Je kunt je pas jong voelen als je oud bent.






Een oude man die niet meer aan het actieve Leven deelneemt, krijgt de blijheid en
onverantwoordelijkheid van de kinderjaren terug. Hij is bereid tot spelen. Hij kan niet
mee rennen met zijn zoon, maar wel mee waggelen met zijn kleinzoon. Onze eerste en
onze laatste stappen hebben hetzelfde ritme.
Andre Maurois

[GerritHondelink]

Better nen boek van ’t dreenkn dan ’n bult van ’t wearkn.
Beter een dikke buik van het drinken als een bult van het werken.




Tusken al die broen verbraande leu

Veul ik mie, met mien witte vel

As nen neger tusken de blaanken.