Ontstaansgeschiedenis Enschede

[Errik]

Was dat gewoonte, driemaal in een eik hakken?

[Robert]

Ja, was een teken van handelingsbekwaamheid voorzover ik weet.

[Errik]

Even een eik vermoorden en aan de slag. Da's nog altijd beter dan VMBO...  :D

[Robert]

Zo, eindelijk eens goed te bestuderen. Maar denk erom: niets uit afleiden, de tekenaar was onwetend.

[Errik]

Vandaar dat Olst als een belangrijker plaats dan Deventer staat afgebeeld.

[Robert]

Enig idee waarom er Twent en Tuenta staat?

[Errik]

De Nederlandse en Latijnse versie..?

[delio]

ik vraag me af wat zo n beetje de oudste straat van enschede is?zal het de haaksbergerstaat zijn? wie o wie zou het kunnen achterhalen?

[Martin]

Nou ik geloof niet dat het de Haaksbergerstraat is.

Misschien dat Errik het weet.  :)

[delio]

hoezo ? is errik op dat gebied de expert?       nou ben benieuwd!!!!
het is echter geen quiz hoor!!!!!!!ik ben n.l wel zeer geintereseerd over de geschiedenis van onze eanske!!

[INVISIBLE]

Iets met Lonneker misschien ?
Oldenzaalsestraat ?

[Robert]

In de stad zelf zal de oudste straat, de Langestraat zijn. "Lopende van Esch- tot Veldpoort" (tegenwoordig Kruispunt de Graaff - Marktstraat - Oude Markt - Langestraat - Ei van Ko - Langestraat), als hoofdader van de stad.

Hoe oud wegen van- en naar Enschede zijn valt altijd moeilijk te zeggen, maar de z.g. "Hessenwegen" die o.a. ten zuiden van Enschede lopen en de oude postroutes Nederland-Duitsland vertegenwoordigen evenzeer een hoge ouderdom.

Kaart van Enschede uit 1550, door Jacob van Deventer gemaakt.

[Errik]

Inderdaad. De Langestraat onder deel van de oude route tussen Deventer en Münster.

[Robert]

Peinzen bij kerkraam

ENSCHEDE - Op een glas-in-loodraam uit 1928 in de protestantse Grote Kerk, onlangs in de schijnwerpers van deze krant, staan de namen van veelal agrarische kerkleden, als Lutje Holzik, Varvik, Spiele en Stroink. De publicatie zet lokaal historicus Jan Wiefker (Helmerhoek) aan tot roomse overpeinzingen.

De grond die de katholieken destijds ter beschikking stond voor een eigen kerk, lag dicht bij die van Grote Kerk. ‘Menigmaal zag ik de protestantse boeren uit de Esmarke daar in hun trotsen gang,’ citeert Wiefker uit brieven van Lambert Engbers, destijds aartspriester van Twente en pastoor te Vasse. Engbers was hoogst beducht voor problemen tussen de trotse boeren en z’n eigen geloofsgenoten. Beide groepen plachten in koppels bij hun kerkgebouwen op de Oude Markt te staan. Het luiden van de klokken der twee godshuizen zou al voldoende zijn geweest voor wrevel.
Eind achttiende eeuw moet de toestand van de katholieken geheel treurig zijn geweest. Op weg naar hun ‘gedooggebouwtje voor Roomse diensten’ waren zij genoodzaakt het kerkboek in de zak of onder de boezelaar (schort) te dragen. De protestanten daarentegen droegen de bijbel deftig onder de arm en hielden het hoofd fier omhoog.
Omstreeks 1840 werd van gereformeerde zijde nog tevergeefs geprobeerd de bouw van de Roomse kerk tegen te houden. De pastorale wijding van de ondergrond voor de nieuwe kerk werd met een ‘minachtenden grijnslach’ door andersgelovigen gadegeslagen, citeert Wiefker aantekeningen van destijds katholiek kerkmeester Jonker.

Wiefker, een topkearl.

[André]

1. kan iemand me vertellen of er ueberhaupt schriftelijke bronnen zijn van voor de 17e eeuw die melding maken van de borg enschede?

2. weet iemand of er vroeger een rechtstreekse weg van goor naar enschede liep, dus niet over delden en hengelo, maar, zoals oude kaarten lijken aan te geven, langs de hagmolen in bentelo en door beckum?

[Robert]

1. Volgens mij zijn er wel schriftelijke bronnen die het geslacht Van Loon, of in een andere spellingsvorm, meldden als bewoners van een huis in Enschede. Of de borg an sich ook wordt genoemd, waarvan 'k niet kan voorstellen dat het niet zo is, zal 'k even nazoeken.

2. De kaart van Ten Have (op http://www.overijsselinkaart.nl ) laat onder Documentnummer:  OIK_000037 een weg lopen tussen Goor en Enschede bovenlangs het woord 'Twente', waar 'ie precies langs loopt kan 'k niet goed zien.

Vanwaar je interesse?  :)

[André]

mijn bijzondere interesse geldt stad en richterambt delden en (middeleeuws) twente. ik denk dat delden en enschede in grote mate eenzelfde ontstaansgeschiedenis hebben, die in elk geval veelomvattender is dan de vermelding van de kerken van beide plaatsen in 1118/1119.

ad 1. ik denk dat het belang dat de borg enschede wordt toegedicht schromelijk overschat wordt. Dat men in Twente bij borg vaak eerder aan een spiekerachtig bouwwerk moet denken dan aan een kasteel lijkt me bv. Borg Beuningen te bewijzen.

ad 2. ha! ik dacht nog, zal ik vast erbij melden dat ik andere bronnen dan Ten Have bedoel.... Misschien is je namelijk ook opgevallen dat de weg tussen hengelo en enschede ontbreekt.... ik vroeg me daarom af of Ten Have en al zijn na-makers zich wellicht hebben vergist en dat de beide wegen naar enschede vanuit goor over beckum en vanuit delden over oele moeten opschuiven en dus vanuit delden over oele en vanuit hengelo lopen...

ps
ik heb vanmiddag smakelijk gelachen om de stukken over de orientatie van de kerken en de "oorspronkelijke" patrocinien. volgens die theorie kan natuurlijk geen enkele oude kerk oorspronkelijk aan St. Jan de Doper of Jacob gewijd zijn.... of zijn er echt kerken met een zzo of ozo orientatie? En welke winterse heiligen hebben hier ooit een ono georienteerde kerk opgeleverd?

[Robert]

'k Denk dat onze visies nog een aantal zeer interessante discussies op gaan leveren, waaraan ook Errik wel een bedrijge zal gaan leveren.

Volgens de OHB 2004 (de nieuwe cartografie van Overijssel), maar eigenlijk wist iedereen 't al, zijn alle kaarten vanaf Ten Have t/m ca. 1800 keurig overgenomen door iedereen met Ten Have als grondslag. Hoe het e.e.a. daar precies allemaal loopt zal 'k eens nakijken. Het is in ieder geval 't bestuderen waard aangezien er veel meer cartografische fouten zijn gemaakt. D'r staan ook plaatsen op die niet bestaan, dus in dat opzicht.

Overigens, is de Hengelosestraat niet een van de vele kunstwegen die rond 1830-1850 zijn aangelegd, aangezien er ook tol werd geheven? Bij de Kunstweg Ommen-Goor was dit i.i.g. wel het geval en ook deze weg bestond voordien niet.

[Errik]

1. kan iemand me vertellen of er ueberhaupt schriftelijke bronnen zijn van voor de 17e eeuw die melding maken van de borg enschede?

2. weet iemand of er vroeger een rechtstreekse weg van goor naar enschede liep, dus niet over delden en hengelo, maar, zoals oude kaarten lijken aan te geven, langs de hagmolen in bentelo en door beckum?

1: De borg wordt al voordien genoemd, maar het gaat om een ander borg dan die van de heren van Loon die op de plek van het huidige Van Loenshof stond. De oorspronkelijke borg van Enschede stond ergens achter de huidige Grote Kerk. De resten zijn in 1433 in opdracht van de bisschop (de facto de drost van Twente) gesloopt en gebruikt om een bolwerk te bouwen aan de noordzijde van de stad.
Je vooronderstelling dat de Enschedese borg onbelangrijk was, lijkt te worden weersproken door het feit dat Enschede tot 1325 een zelfstandige heerlijkheid was. Ik neem aan dat de heren van Enschede een iets rianter onderkomen had dan een spieker. Er zijn ook stenen overblijfselen opgegraven. Spiekers stonden overigens wel binnen de stadsgracht. Veel grote erven in de Esmarke bezaten zo'n verdedigbaar gebouw in de stad. Er stond een rijtje aan de Langestraat, grenzend aan de borggraven (de kasteelgracht).

2: van die weg weet ik niet. Je moet zeventiende-eeuwse en achttiende-eeuwse kaarten niet te veel letterlijk nemen. Ze zijn heel erg inacuraat. Iedere cartograaf kopieerde eigenlijk maar een beetje raak.

[Errik]

mijn bijzondere interesse geldt stad en richterambt delden en (middeleeuws) twente. ik denk dat delden en enschede in grote mate eenzelfde ontstaansgeschiedenis hebben, die in elk geval veelomvattender is dan de vermelding van de kerken van beide plaatsen in 1118/1119.

ad 1. ik denk dat het belang dat de borg enschede wordt toegedicht schromelijk overschat wordt. Dat men in Twente bij borg vaak eerder aan een spiekerachtig bouwwerk moet denken dan aan een kasteel lijkt me bv. Borg Beuningen te bewijzen.

ad 2. ha! ik dacht nog, zal ik vast erbij melden dat ik andere bronnen dan Ten Have bedoel.... Misschien is je namelijk ook opgevallen dat de weg tussen hengelo en enschede ontbreekt.... ik vroeg me daarom af of Ten Have en al zijn na-makers zich wellicht hebben vergist en dat de beide wegen naar enschede vanuit goor over beckum en vanuit delden over oele moeten opschuiven en dus vanuit delden over oele en vanuit hengelo lopen...

ps
ik heb vanmiddag smakelijk gelachen om de stukken over de orientatie van de kerken en de "oorspronkelijke" patrocinien. volgens die theorie kan natuurlijk geen enkele oude kerk oorspronkelijk aan St. Jan de Doper of Jacob gewijd zijn.... of zijn er echt kerken met een zzo of ozo orientatie? En welke winterse heiligen hebben hier ooit een ono georienteerde kerk opgeleverd?

Die gemeenschappelijke ontstaansgeschiedenis is er natuurlijk deels. Beide zijn kleine agrarische nederzettingen in Twente die in de vroege veertiende eeuw stadsrechten kregen. De verschillen zijn echter groter. Dat kan je alleen al zien aan de plattegronden. Enschede laat nog duidelijk de oude dorpsstraten zien, Delden daarentegen is duidelijk een geplande stad, opgebouwd volgens het zgn. bastidemodel. Ook de verhouding tussen de adellijke heersers is in Delden en Enschede compleet anders. Dat is alleen al te zien aan de borg die in Enschede in de stad stond, in Delden stond geen adellijk huis.
Ik wil je niet ontmoedigen, maar die grote overeenkomsten zie ik totaal niet. Ook later in de geschiedenis niet.