Spreek je dialect

[GerritHondelink]

Niks maakt eerder oald dan te deankn da’j oald wodt.


Duuster
Soms is het effen,
dat ie nargens lech meer zeet.
Effen of dat het geluk
oe in't donker
achterleet.
Soms kot soms ok te lange,
zeukend, tastend en zo bange.
Laeven, het lek veurbie,
veur 'm...
maor ok veur mie.
En inens is't of het donker brek
en iezelf,
nao naostig zeuken,
weer wat lech ontdekt.
Hermien Bannink - Barchem


’t Grootste geluk mo’j in oewn eagn hoes hemn.



11 oktober
De nazomer, oudewijvenzomer of sint-michielszomer (soms ook wel als Été Indien of Indian Summer aangeduid) is de periode van eind september tot half november waarin het nog zomerachtig weer kan zijn. Weliswaar daalt in deze tijd van het jaar de gemiddelde middagtemperatuur in De Bilt van ongeveer 20 graden naar 9 graden, maar er zijn ook regelmatig periodes die volledig aan de zomer doen denken.

Het blijft vandaag zonnig en zo goed als droog in Enschede.
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 13 °C en is de wind zwak, windkracht 2.
Vannacht is het helder en koelt het af tot ongeveer 5 °C.

Treedt Gommarus (11 okt) met droogte in,
de winter zal nat zijn in het begin.

Volgen op Gommarus (11 okt) natte dagen,
de winter zal door nat mishagen..

[GerritHondelink]

Is wai’j maakt en doot mar zo-zo, kom ie van’t veernber op stro.


Völ wodt vaak beweezn, dat toch op zik nich woar is,
Völ is eeuwig woar, schoonwal ’t bewies nich doar is.


Keukskes
t Olde winkeltjen uut mien kinderjaoren;
t Is niks veranderd: de tied hef stille-estaon,
Allene den hôlten dorpel is noo ne granieten,
Daor is den tand des tieds neet an veurbi-j-egaon.
De olde klingelbelle klunk nog net as vrogger;
De keukskestrommels staot nog in 't gelid
De teunebanke... Wit eschuurd... versletten,
De deure waor gin krômmel varve op zit.
'k Bun in gedachten nog zo in vrogger jaoren,
Dat 'k schrikke, as ter ene 'goeienmiddag' zeg.
Ik kieke... en 'k verscheet metene van kleure,
De viefendarteg jaoren valt noo helemaol weg.
Want achter d'olde teune steet den bakker,
Met 't sleufken veur, as in mien kindertied.
Ik kiek 'm an, kan 't nog neet bevatten,
En bun de spraoke zo inens maor kwiet.
Mankeert ow wat' zegt 't kaerltjen zôrgelek kiekend;
I-j bunt zo wit; hier nemt maor gauw ne stool,
Ik ken ow neet, i-j komt neet uut 't darp hier
Nae', zeg ik, maor vrogger ging ik hier naor school'
Ik haalden wal is n breudjen uut de benne,
Veur twee cent, 't was dee tied 'n kapitaal'
'Jao', zeg den bakker, 'en a'j noo zeet wat z'uutgeft,
't Is jao mien brood, maor 't is soms een schandaal!
Wi-j zollen zo nog uren kônnen praoten;
Maor ik mot nog wieter en ik vraoge dan
Ne kooke en 'n half pond goeie keukskes,
Want ik mot nog op ne verjeursvesite an.
Hee nam ne toete veur de allerhande;
En kreeg bedachtzaam de trommel van 't schap.
Too... zag ik ne groten droppel an ziene neuze hangen,
En miene bene worden toch zo slap!
t Water ston mi-j van de zenuwen in de hande;
Maor 't was te late, en ik zag
Hoo den groten dröppel langzaam losleet,
En efkes later tussen miene keukskes lag.
De keukskes kwammen heel vrömd an eur ende;
De mage draejden mi-j zo raar in 't rond.
k Hebbe de toete in ne weide umme-kieperd
Waor 'n old peerd verbaasd te kieken stond.
Jo ter Linde-Duenk.


12 okt.
De veranderingen in de natuur die zich al aankondigden zetten nu door. Er trekken veel vogels door. De bomen beginnen te kleuren en ook de zoogdieren bereiden zich voor op de winter.

Het blijft vandaag bewolkt maar zo goed als droog in Enschede.
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 12 °C en is de wind matig, windkracht 3.
Vannacht is het bewolkt met kans op onweer en koelt het af tot ongeveer 8 °C.

Zint in october de tuffeln an de kaant,
dan least de boer wier geröst de kraant.

Wilfred kou (12 okt), januari lauw.

[GerritHondelink]

Zólfs ’n gooldn zadel maakt van nen ezzel gin peerd.

De tuffeln zint in de koele
’t verken is in ’t vat
‘k zegge mar zo, ‘k hebbe
’t is better as ‘k had.

Vearkn dee zwoar zint goat eer oongeluk temeut.


13 okt.
Oktober is niet alleen de vogeltrekmaand bij uitstek, maar door het vochtige, doorgaans niet te koude weer ook de paddenstoelenmaand. Hoewel ook in de rest van het jaar ja zelfs in de winter, paddenstoelen groeien, komen er juist in oktober in veld, bos en beemd uit een onzichtbaar netwerk van schimmeldraden duizenden zwammen en zwammetjes te voorschijn.

Het blijft vandaag bewolkt maar zo goed als droog in Enschede, met vanochtend en vanmiddag regen.
De temperatuur stijgt tot 13 °C en de wind is matig, windkracht 4.
Vannacht is het bewolkt en koelt het af tot ongeveer 6 °C.

[Veteraan]

Het blijft vandaag bewolkt maar zo goed als droog in Enschede, met vanochtend en vanmiddag regen.
Is dat ook Twents?
Joa, joa, het blef dröge. (Nee dus want vanmorgen én vanmiddag regen).

[GerritHondelink]

Wee alleenig principes hef, hooft nich meer te denken.

’t Beste medicien is geleuvn in ’n dokter.

Wel heuger op wil in de weerld
Den mot doon as de roepen
Dee komt ok in ’t riekste hoes
Duur vleegen nich duur kroepen.


15 okt. Teresia van Avila.
Paddenstoelen onderscheiden zich in twee opzichten van de normale planten. In de eerste plaats vermeerderen zij zich niet door zaden. maar door eencellige, miniem kleine sporen. Bovendien bezitten zij geen bladgroen.

Het wordt vandaag geleidelijk zonniger en het blijft zo goed als droog in Enschede.
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 11 °C en is de wind zwak, windkracht 2.
Vannacht is het helder en koelt het af tot ongeveer 3 °C.

Met Sinte Treze (15 okt) , vallen de laatste bezen.(bessen)

Sint-Theresia (15 oktober) moet haar zomerke geven, vijf dagen duurt dat mooie leven; vijf dagen
zonneschijn, om iedereen te verblij'n.

[GerritHondelink]

Ie hooft nich op te scheten, a ‘j mar anmaakt.


Der schier oetzeen geet nich deeper as ’t vel.

Van disse tied
Toen wiej jong wann', zeg van den Toeter,
Zag iej zuk mooi spektakel nich op stroat;
Rechtervoort ridt vrouw en wicht kordoat
Net as keerls op nen rapn tuf of skoeter.
Met ofzoonder helm, bluuske lôs of jeske dicht,
Golvnd hoar dat breed-oet weait in spôlse weend,
In schaakeln en gas gevn bint ze echt gen keend!
'k Vind', zeg hee, 'dat 'n machtig mooi gezicht. '
Luk van Geen.

16 okt
Voor Sint Gallen moeten de appels en de peren geplukt zijn.
De winterappelen en -peren worden bij droog weer geplukt.

Het blijft vandaag bewolkt maar zo goed als droog in Enschede.
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 22 °C en is de wind matig, windkracht 3.
Vannacht is het bewolkt en koelt het af tot ongeveer 12 °C.

Leu doo nao Sint Gal, de koo’n weer op stal.

Sint Gallen (16 okt), laat al sneeuw vallen, stopt de koe in de stal, en de appel in de zak.

[GerritHondelink]

Hoastige leu brengt oe nich an.


'n Stork, den brech oons al de keender, door bin iej toch ok met op-ebrach.
Mer of'e slept met deers, dat geleuf ik meender dat kost em vôl te vôlle krach.
Zon deer as dit, doar blif'e nuchter van. Met zovôl ponde in 't gat brech hem dat gin geluk.
Doar begint den stork toch vas nich an, dan buurt hee zich nen brôk.

Papa brech oons wat te vretten, muuskes, kikkers, mangs nen weul.
Dat kô'j almoal heel bes etten, dat is woar wiej oons good biej veult.
De moor, dee hoaldt oons in de gaten, da'w ieder kriegt oons eigen deel.
"leder eet hier toch met mate, niemand krijgt hier veel te veel. "
Jaap de Boer,


Seks mag dan nich alns wean, alns hef wa te maakn met seks.


Oost west in ’t hoes best zee de vloo,
dow sprung e van de boer ziene stiewel
in nen baojen onnerrok van de vrouw.



17 okt.
Schimmels of zwammen, wetenschappelijke naam: Fungi
Het eigenlijke leven van de zwam bevindt zich meestal onzichtbaar in de grond, in hout e.a.
Het is een netwerk van schimmeldraden dat zich uit een spore ontwikkeld heeft.
De bovengrondse paddenstoelen zijn alleen maar de vruchtlichamen waarin de sporen worden gevormd.


Het blijft vandaag bewolkt maar zo goed als droog in Enschede,
met vanochtend nog wel kans op motregen.
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 19 °C en is de wind matig, windkracht 3.
Vannacht is het bewolkt en koelt het af tot ongeveer 13 °C.

Valt de blaa van de beume
Dan komt a wier de vuurjaorsdreume

[GerritHondelink]

Niks is goodkoop a’j ’t nich neudig hebt.


Op verleurn tied he’j gin verhaal.



Zundaangs in de kèrke bidt de leu oet’n kèrkbook wat eegenluk lèzen is
mer zee lèèst nen kraans vuur nen ofgestôrvene, wat eegenluk bidden is.


18 okt
De herfsttrek van de in noordelijker streken broedende vogels is in volle gang.
Het hoogtepunt van de trek ligt meestal in de derde week van oktober.
Het is dan wel zaak vroeg op te staan, omdat de meeste trekkers zo rond zonsopgang te zien zijn..
's Nachts is het geroep van overtrekkende ganzen horen.

De kans op neerslag neemt af in Enschede,
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 21 °C en is de wind zwak, windkracht 2.
Vanavond is het bewolkt en koelt het af tot ongeveer 16 °C.

Sint-Lucas (18 okt) is de portier van de winter.
Lucas steekt de donder onder het matras. Met St. Lucas hoort men de donder niet meer
Met Sint Lukas moet het winterkoren in de voren liggen.
Wie met St. Lucas rogge zaait, het jaar daarop met genoegen maait..
Is het met Lucas warm maakt komende winter iedereen arm.

[enschedeinansichten]

18 okt
De herfsttrek van de in noordelijker streken broedende vogels is in volle gang.
Het hoogtepunt van de trek ligt meestal in de derde week van oktober.
Het is dan wel zaak vroeg op te staan, omdat de meeste trekkers zo rond zonsopgang te zien zijn..
's Nachts is het geroep van overtrekkende ganzen horen.


Ja zag al mooie zwermen in V formatie vliegen.

[GerritHondelink]

Eén dee nooit teegnslag hef kent, kent zikzölf en aandern nich.

Vól leu kent wie noa verloop van tied nich wier; zo bint ze óf wie veraanderd


As vandage an 'n dag, 't geld nao 't verstaand wôdden too'metten, wat zollen d'r dan moorn nen hoop rieken aarm wèèn


19 okt,
Verschillende dieren leggen nu voedselvoorraden voor de winter aan.
Zo scharrelen er onder de eiken Vlaamse gaaien rond op zoek naar eikels.
Zij nemen deze in hun bek en begraven ze stuk voor stuk in de omgeving.
Ook boomklevers, eekhoorns en bosmuizen leggen wintervoorraden aan.

Het blijft vandaag bewolkt en de kans op neerslag neemt af in Enschede, met vanochtend en vanmiddag nog wel regen.
De temperatuur stijgt tot 15 °C en de wind is zwak, windkracht 2.
Vannacht is het bewolkt en koelt het af tot ongeveer 11 °C.

De haaz’n hebt noe ok gen vrae,
’n boer geet mangs ’n es in met ’t geweer.

Krassen kraai en raaf verbolgen,
spoedig zal er regen volgen.

[GerritHondelink]

Better niks hemmn as alns verleezn.


Alns koomp op tied veur wee wachtn kan.

Geen kunst
Een onderwijzer, die van buiten de provincie kwam, vroeg in een Twents dorp aan de kinderen,
'Vertel mij eens, de mensen zeggen hier mangs en ook wel smangs.
Wat is eigenlijk het verschil. Kunnen jullie mij dat uitleggen?'
Een van de meisjes stak haar vinger op en zei, 'O meester, daor is niks bij.
Mangs zegt ze van smangs en smangs ok wa van mangs. ' ( Mangs / Smangs = soms)..

20 okt.
Hoewel de winter nadert zijn er planten die van geen ophouden weten en tot ver in oktober bloeien: rode en witte klaver, gewone berenklauw, reukloze kamille, teunisbloemen, duizendblad en paardebloem.

Het wordt geleidelijk bewolkter maar het blijft droog in Enschede.
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 17 °C en is de wind matig, windkracht 4.
Vanavond is het regenachtig en koelt het af tot ongeveer 16 °C.

’t Jager met de hoond
zwaerft noe wier in ’t roond
Vuur haaz’n gef dat ja gin wil
krig nen schot hagel in de bil.

[GerritHondelink]

Der is vól verstaand veur neudig um sommige dinge te können begriepn.


‘t Weer tweèrnt (löp ons tegen) ons na, zee de boer, dow 't in 'n Sunt-Jaopik dag-in, dag-oet, règende.
Ie’j zollen d'r kollerkops van wôdden.
Lao'w leever nen kraans lèzen (bidden)' zee de mooder, dan löp ’t wa los.
Ai ‘j ’t mer es op de vorke hebt, dan krieg ie ’t ok wa op de balken.
Wee môt mar gedullig woch'n as de hond op de mirragtuffeln, das 't beste!'


Ie könt better aower de veut struukeln as aower een tong.


21 okt.
Sommige paddenstoelen zijn eetbaar, andere zijn giftig of door hun bittere of scherpe smaak oneetbaar. U kunt zich veel ellende besparen door de paddenstoelen gewoon bij de groenteman te kopen. En…. als u de paddenstoelen laat staan, kunnen de wandelaars die na u komen er ook nog van genieten

Het is bewolkt en wisselvallig in Enschede,
De temperatuur stijgt tot 15 °C en de wind is matig, windkracht 3.
Vanavond is het regenachtig en koelt het af tot ongeveer 13 °C.

Zoals het weer is met St. Ursula ( 21 okt), zo zal ook de winter wezen.

Doe met Ursula de oogst naar binnen, anders komt Judas (28 oktober) met sneeuw voor de pinnen.

Sint-Ursula (21 okt) doet de bieten binnen, voor de weergoden met kou en sneeuw beginnen

[GerritHondelink]

’t Is gin schande a’j gin geld hebt, mar ’t is wal ongemakkelijk.


Een koopman hef genog an 1 oog, een koper nog nich an honderd.


22 okt
De tijd is gekomen om winterharde, overblijvende gewassen te planten.
De grond is nog warm en doorgaans niet te nat. Oktober is een wisselvallige maand.
Gelegenheid dus om - met een schuin oogje naar het weer - allerhande karweitjes op te knappen.

Het wordt geleidelijk zonniger en de kans op neerslag neemt af in Enschede,
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 15 °C en is de wind matig, windkracht 3.
Vanavond is het helder en koelt het af tot ongeveer 11 °C.

Is ne hearfst kloar,
vroog is nen weenter doar.

Noe gef ’t mangs heller weer;
mer weenig wäorme dage meer.

[GerritHondelink]

As de knip leug is, koomp zunigheid te laat.


Praoten zonder denken is as scheten zonder anleggen.

23 okt
De dahliaknollen worden gerooid en vorstvrij opgeborgen. Snij de stengels van de dahlia's - zodra de vorst de stengel zwart maakt, vijftien centimeter boven de grond af. Graaf de bollen voorzichtig uit en zet ze een weekje op een vorstvrije plaats om het sap in de stengel gelegenheid te geven zich op te slaan in de bol.
In een kistje kunnen de bollen op volgend seizoen wachten.

Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 15 °C en is de wind zwak, windkracht 2.
Vanavond is het helder en koelt het af tot ongeveer 9 °C.

As ’t St. Severius (23 okt) wil gevallen zal de eerste kaölte ons aowervallen.
Met St. Severijn, zal de eerste kou er zijn.
Op St. Severijn kan het al winter zijn.

[GerritHondelink]

Willen is nich genog, ie mot ’t ok doon.


Bie oons in de boerschop wazzen mer twee goo boern zee de keerl
mer nen eenen is dood, en nen anner könt ze nich vinnen.


24 okt
Tijd om de laatste pompoenen te oogsten. De exemplaren die helemaal rijp zijn, het steeltje is dan rimpelig en gebarsten, kunnen maandenlang bewaard worden.
Daartoe worden ze met de vruchtsteel én een klein stukje stengel afgesneden, waarna ze in de kas of op een droge plaats in huis worden gedroogd.
Na drie weken worden de pompoenen met een borstel schoongemaakt en verhuizen ze naar hun definitieve bewaarplaats, bijvoorbeeld een droge zolder of garage waar de temperatuur tussen de 8 en 12 graden schommelt. Zo kunt u tot in mei van uw zelf geteelde pompoenen genieten.

Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 16 °C en is de wind zwak, windkracht 2.
Vanavond is het helder en koelt het af tot ongeveer 12 °C.

October gif wal heller weer mer weinig waorme dagen meer.

[GerritHondelink]

Alman klaagt oawer ’t weer, mer gen döt der wat an.


Nen dag leavn is meer weerd dan nen berg goold.


25 okt
Er zijn verschillende groenten die ook gedurende de winter geteeld kunnen worden.
Voorbeelden hiervan zijn veldsla en winterpostelein.
Maar ook worteltjes, winterui en bloemkool zijn winterhard.
Veldsla en winterpostelein kunt u het beste wel wat bescherming geven door ze onder folie of in een kas of platte bak te telen. Zaaien kan vanaf het begin van de herfst tot in de vroege winter (onder bescherming). Afhankelijk van het verloop van de winter valt de oogst vanaf november tot in maart.

Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 18 °C en is de wind zwak, windkracht 2.
Vanavond is het nevelig en koelt het af tot ongeveer 13 °C.

Sint Crispinus (25 oktober) was een heilig man , hij dronk uit de klare kan.
Is Crispiaan klaar, snel, de winter is daar.
Met Sint-Krispijn de vliegen dood.

[GerritHondelink]

Wa’j krom wilt hemn, mo’j joonk beugn.


Wat zint der op de weerld zeldzame keender, zear de boer
en hee zag veur ’t eerst nen aap.


26 okt
Al of niet geoogste knolvruchten moeten tegen de vorst worden beschermd met een deklaag of worden opgeslagen in een koele kelder, in een bak of in een bed in de tuin.
Koolsoorten daarentegen trekken zich weinig aan van wat vorst. Ook schorseneren kunnen in de grond blijven. Winterwortels kunnen het best worden ingekuild.

Het wordt vandaag geleidelijk minder bewolkt en het blijft droog in Enschede.
Vanmiddag stijgt de temperatuur tot 19 °C en is de wind zwak, windkracht 2.
Vannacht is het bewolkt en koelt het af tot ongeveer 11 °C.

As ’n jager koomp, dan hef de vos gin tied.

Oktober zet het blad in ’t goold, ’t joar sökkelt hen, ’t wödt zeutkes oold

[enschedeinansichten]

Inkuilen deed ik vroeger met de witlof.

http://www.wilfriedrobert.be/GROENTEN/witloof.html

[GerritHondelink]

Tevöl koks, doot de moaltied bedearven.


As ne koo ooit in de kloawer hef west, is ’t nich makkelijk ear der oet te hooldn.


27 okt
’t Kan ow gaon as de manen(maden),
van wellen (weelde) sprint ze oet ’t spek,
Mer könt ter van aarmood nich wier inkommen

[GerritHondelink]

Wie’j zólt ’t wa zeen, zear ’t meanske en blöas de keers oet.


Timmern kost geeld zear de boer en hee haaldn veur nen stuuver neagel. (spijkers)


Wat leu zint zo greuts as wat.
Echte windmakers zee de keerl mar as ter op an komp könt ze nog ginnen daalder wesseln.


28 okt (Simon de IJveraar )
Als Simon en Judas komen, begint de winter te schromen.

Als Simon en Judas naar binnen gaan, dan komt de winter er aan

Zint Simon en Judas vuurbie, dan is ’t weenter kot bie.

Als Simon en Judas voorbij gaan, is het met de zomer gedaan. .

Maakt met ’n zooerkool now ’n begin, of Simon en Judas snieejt ter in.