Enschede-Stad.nl

30 dec
Is december veranderlijk beste vriend,
dan is heel de winter slechts een kind.


A’j sprekt de spraok dee oe moo oe hef leerd,
dan zeg ie nooit n woord vekeerd.


Iej mot nen pispot met zeuvn oorn hemn, griep ie nich mis. Spottend gezegd tegen erg onhandig iemand

31 dec Silvester
Silvester strompelt deur de straoten, ’t aole jaor geet ons verlaoten.
Nemt met oet ’t vergang’n joar wat good was
en verbetterd in ’t kommende wat slecht was.
‘k Wunske oe met mekoar
’n Good en gezeag’n riek jaor.

’n Zalig oet eande en ’n good begin.


Ie maijt nich teagn de kerk an pissen, mar d’r oaverhen geet ok nich. Bepaalde dingen hoort men niet te doen, maar desondanks doet men ze toch.

Gao naor oe moo en pis de kachel oet. Hoepel op.

1 jan.
‘k Wunske oe, as ieder jaor
Völle zegen in ’t ni’je jaor

Januari, de maand die we ook wel louwmaand, ijsmaand, wolfsmaand of hardmaand noemen.
Jannewarie is verneumd noar ’n Romeinse god Janus van deurn en poortn.
Hee kon 2 kaanten op kieken noar veurten (in tokem tieden) en noar achtern (van waleer).
Hee kon ’n betje terugzeen op ’t oale joar en veuroetzeen op ’t nieje joar.

Januari is vaak de koudste maand van het jaar en voor veel mensen een sombere, vervelende maand.
De feestdagen zijn voorbij, buiten is het guur en koud, het wordt laat licht en het is vroeg donker.
De dagen lengen op Nieuwjaar een vlooiensprong,
op Driekoningen een hertesprong,
op St. Sebastiaan een vol uur.

Waor as meansen zich treft, wod der ok aaltied kletst.

Proat nich oawer oezölf dat do wie wa ai’j vot bint. Praat niet over jezelf dat doen wij wel als je weg bent.

Voor iedereen een gelukkig nieuwjaar.

2 jan Macarius van Alexandrië
Louwmaand looimaand.
Jannewarie is de louwmoand. In dizze moand wodden de vellen van de geslachte deers looid um der leer van te maken.
Deze 2 benamingen voeren ons met vele oude aanduidingen als lomand, louwmaand naar looien.
Dit alles duidt erop dat de mens zich bezighoudt met het looien en prepareren van de huiden van de in het najaar geslachte dieren.


Op de dag van Sint Marcarius (2 jan),
staat dikwijls herfstweer klaar.
Zoals het weer op Sint Markaar,
zo wordt september duf of klaar.

Ai’j mar lang genog oezölf blieft,
dan worj vanzölf biejzeunder.

Oezölf tekot doon. Zichzelf benadelen.

[yt-s]https://youtu.be/k3xzN6-4McA?si=p59740mLm2PcywXb[/yt-s]

Kwam dit nog tegen. Een combinatie van Jiddisch/Plattt. Weer wat geleerd

3 jan
Wie op Sint Genoveva (3jan) snoeit,
zijn boomgaard overmachtig bloeit.


Wel nig verzoepn wil mot zwemmn leern.


Ie’j mot oezölf nich in ’n stèt biet’n. (gin domme dinge doon). Zichzelf benadelen, ook vruchteloos werk doen.
Oorspronkelijk werd bij staart gedacht aan een dier; wellicht een kat. Kleine katjes gaan nog wel eens achter hun eigen staart aan.

Beter laat dan nooit.

6 jan Drie koningen
In Nederland markeert deze dag traditioneel het einde van de kerstperiode, en wordt vaak de kerstboom vóór 6 januari afgetuigd. n sommige Europese landen wordt het huis gezegend door met wijwater en gezegend krijt boven de deur een inscriptie te maken, zoals “20+C+M+B+24” (de initialen van de Drie Koningen en het jaartal). Deze traditie staat symbool voor bescherming en voorspoed.
Liederen en koorzang: In Nederland en België trekken kinderen van deur tot deur, verkleed als de Drie Koningen, terwijl ze liederen zingen.
In de negende eeuw kregen de drie 'koningen' ook een naam: Gaspar, Melchior en Balthazar.

Nao dreekönnige wodt de dage nen hanentred lenger.

Dree koninge helder en klaor,
Dat gif vol vruchten van ’t jaor.

As de drie Koningen bunt in`t land,
kump de vorst in`t vaderland!

Driekoningen geen ijs, winter van de wijs, en geen vorst voor januaar, leg de wol voor maart maar vast klaar.
Zoals de wind op Driekoningen staat,
staat hij bijna het hele jaar.


Kwekwe begraven en ’n kikvors laoten verzoepen, dat geet nich zo makkelijk.



Ze bint verzöpn veurdat ze water hebt zeen. Dat wordt niks

7 jan
Januari = Wolfsmaand
Door onze vroegere Germaanse bewoners al Wolfsmonath genoemd.
Alles wijst op de felle en intense kou en de sneeuw die juist in deze maand mogelijk zijn.
De wolven verlaten dan de bossen en gaan in de buurt van de menselijke bewoning op zoek naar voedsel.
Op het land ligt het werk stil, maar binnen in de boerderij wordt het vee verzorgt en het gereedschap gerepareerd.
De wind giert door tochtige woningen. Koude voelt nog kouder aan en soms is het huis niet warm te krijgen.
Reikhalzend kijkt men uit naar het lengen van de dagen en het komende voorjaar. Krijgen we nog meer vorst, of kunnen we op tijd het land op om te zaaien.
Tegenslag in het weer kan de komende oogst doen mislukken en dat betekent honger.
De weerspreuken van januari halen een tipje van de sluier op. Op een milde Januari volgt vaak een gure lente en een hete zomer.

Nen vis loatn verzoepn en nen boer loatn verhongern lukt nich!

Zeunig wean en ’t geald verzoepen. Wordt wel eens gezegd bij het drinken van een borrel.
Als iemand in bepaalde opzichten zuinig is, maar soms erg royaal leeft.

8 jan
Januari= Hardmaand
In oude almanakken gebruikt men vaak de benaming Hardmaand of Hardemaand.
In het Duits zien we namen als Hartmonat en Hartung.
Duidelijk wordt ook hier ingespeeld op het strenge winteren van januari.
Roodborstjes winterkoninkjes mussen en kraaien zoeken mijn tuin graag op omdat ik regelmatig de voederhuisjes vul.

As jannewari is in ’t laand, is ’t neudig dat de kachel braandt.

Dee nig vergettn kan, kan ook nig vergemmn.

Kö w’t vergetn??? Zand erover?

9 jan.
Januari Ijsmaand, Wintermaand.
Laat merken hoe januari het kan laten winteren.

Jannewari dreug, koold en helder,
Boer maakt ruumte in oew ´n kelder.
Helder en koald, törf en hoolt,
Spek en smoolt broekt jong en aold.

Niks is zo ni’j as wat allaank is vergetn.

’t Hempt vergetten, vrog versletten. Als je geen hemd draagt, ben je vroeg oud.

10 jan
Januari kan zich merkwaardig gedragen.
Sneeuw en vorst kunnen een hoofdrol spelen en de mens duidelijk laten beseffen dat het in onze ge-matigde streken ook nog wel eens aardig winteren kan.
Maar voor het¬zelfde geld kunnen veel te hoge temperaturen, motregens, mist en som¬bere grauwheid het idee winter alle geweld aandoen.

Iej bewaart ’n geheim ’t beste deur ’t te vergetten.


Dat har e glatndal vergetn. Dat was hij helemaal vergeten.

11 jan
Vriest het op de elfde nacht,
zes weken vorst wordt er verwacht.

As et in januari mistig is dan wodt et in meert fris.

Wel'n moond hoaldt wördt vergetten.


Hee was vergetten oet wat van nust hee kwam. Hij was vergeten uit welk milieu hij stamde.

12 jan
Jannewari zonner reag’n
is veur de boer nen zeag’n.

Als de kat in januari in de zon ligt,
ligt ze in februari achter de kachel.

Raodselke
Juffrouw Toeten wont altied boeten
Juffrouw Tinnen is steurig binnen

Niks zoa dudelijk veur ons as wat nen aandern mot doon.


Better tweemoal metten as wat vergetten

Toeten is blazen, dus de wind (?)
Tinnen zijn borden?

13 jan
Een zonnetje op St-Hilariusdag (13 jan) haal maar hout voor de winter voor de dag

Gef Sint Hilarius zunneschien rap zal ’t dan koalder wean.

Als het op Sint Hilarius vriest, zes weken winter aan een stuk.

Als het op St. Hilarius (13 januari) vriest, de boer zes weken niest.

Dee aandren nig verget wod zölf ook nig vergett’n.

De weg noar boavn is altied zwoarder dan noar daalnt.

oplossing raadsel:
Juffrouw Toeten wont altied boeten
Juffrouw Tinnen is steurig binnen
De deurkrukke