kerken, kloosters en synagoge uit de Enschedese geschiedenis

[Arie]

Weemoed en ontroering bij afscheid van Mariakerk Enschede
Gepubliceerd: Zaterdag 16 november 2019 18:47
Wouke Gerritsma | Tubantia

Weemoed en ontroering bij afscheid van Mariakerk Enschede
Vele tientallen parochianen namen zaterdag definitief afscheid van de Mariakerk. Het gebouw is verkocht en krijgt een nieuwe bestemming als bedrijfsverzamelcomplex. Ondanks het begrip, deed het pijn.

Voor de allerlaatste keer speelt de organist zijn vingers blauw. Na deze open dag is het onherroepelijk voorbij en is de ziel uit de Mariakerk verdwenen. Vandaag wordt het orgel opgehaald voor transport naar een kerk in Polen. Het doet de vele parochianen die afscheid komen nemen van de kerk pijn. Toch is er begrip voor het besluit van het parochiebestuur om het godshuis vanwege de te zware financiële last af te stoten.

Het gebouw uit 1927 is verkocht. „Een hele zorg minder″, merkt een parochiaan op. Eerder al kregen de Verrijzeniskerk en de Ariënskerk een nieuwe eigenaar, de Pauluskerk is verhuurd. De parochie in Enschede heeft nu nog drie kerken. Ooit waren dat er tien.

De ontmanteling van de Mariakerk is in volle gang. Van de kerkbanken is twee derde al weg, verkocht aan een Hengelo’s opleidingsbedrijf in restauratiewerk. Een aantal beelden is naar een kerk in Dedemsvaart gegaan. De altaartafel is in opslag en krijgt een plek in de Moeder Teresakerk in Hengelo, als die na de brand weer een eigen gebouw heeft. Veel spullen zijn overgedaan aan de herbouwde St. Clemenskerk op Ameland die eveneens afbrandde, aan kerken in Oostenrijk en in Polen.

Kandelaars
Buiten laden mensen enorme kandelaars in die zij op de kop hebben getikt. Een parochiaan heeft zijn bakfiets meegenomen om alle dingen te vervoeren die hij heeft gekocht. Een ladder onder andere, een oude hutkoffer en een vlaggenstok. Voor Rien Tiehatten, verantwoordelijk voor het beheer en de herbestemming van de inventaris van parochie St. Jacobus de Meerdere, is het de vierde kerk die onder zijn regie wordt ontruimd. Hij blijft er zakelijk onder. „Ik heb begrip voor de sentimenten en de emoties, maar het kon financieel gewoon niet meer.”

Sommige kostbare spullen worden niet van de hand gedaan. Het ontroerende briefje bijvoorbeeld dat gevouwen was om een muntje dat opdook uit een oude collectebus. Een kerkgangster vraagt God op dit briefje om haar een echtgenoot te geven. Van een heel andere waarde zijn de gouden kelken. Die liggen veilig in een kluis, vertelt Tiehatten.

Voor een aantal bijzondere objecten heeft hij een leuke prijs gekregen, waaronder kaarsenstandaards van Brom, een voormalig bedrijf in Utrecht dat was gespecialiseerd in edel- en siersmeedkunst voor de Rooms-Katholieke Kerk. Voor de overgebleven voorwerpen die vandaag worden aangeboden, wordt een vrije gift gevraagd.

Pastoraal werker Carla Berbée noemt de sluiting van de Mariakerk en de drie andere RK-kerken een ‘heftig proces.’ „We zijn er vijf jaar mee bezig geweest.” Met enige weemoed kijkt ze terug op de diensten in de Mariakerk. De laatste was begin 2016, de kerk zat stampvol. „Tijdens de diensten kwam het zonlicht altijd zo mooi door de ramen. Dat zag je net weer. Een heel bijzonder moment.”

© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Emiel Muijderman
bron: http://enschede.1twente.nl/weemoed-en-o ... em?1147398

[Arie]

Lasondersingel 18 Noorderkerk poster Orgelconcerten in de Noorderkerk. Organist Feike Asma 14-5-1983

[Hendrik]

Lasondersingel 18 Noorderkerk poster Orgelconcerten in de Noorderkerk. Organist Feike Asma 14-5-1983

Daar heb ik vele malen geluisterd naar organisten uit heel Nederland. Bij de ingebruikname van dit orgel in 1979 speelde, uiteraard zou ik zeggen Charles De Wolff. In de kerk van zijn vader die er Dominee was. Charles De Wolff was een top musicus die niet voor niets werd uitgekozen door koningin Beatrix om bij haar inhuldiging in 1980 in de nieuwe kerk in Amsterdam het muzikale deel voor zijn rekening te nemen met zijn Nederlandse Bach koor en orkest. In 1979 bij de ingebruikname speelde hij uit de orgelsymfonie nr 5 van Charel Marie Widor. Hij studeerde ooit orgel bij Marie Clair Alain in Parijs, die hem vast de liefde voor de franse orgel muziek bijbracht. Ik was toen ook verkocht, wat mooi. Voor de geïnteresseerden: youtube 5e deel orgelsymfonie Widor.

[Hendrik]

Zoals jullie wel zullen weten is het aanstaand weekend Open Monumentendag. Ook de Oosterkerk aan de Wilhelminastraat hoek Oldenzaalsestraat is opengesteld. Ik zal de hele dag aanwezig zijn. Iedereen komt er wel eens langs, dus nu kunt u binnen kijken. Laat deze kans niet voorbij gaan. Alleen zaterdag om de eenvoudige reden dat er op zondag kerkdiensten worden gehouden. Persoonlijk neem ik de kans waar om op zondag eindelijk eens een keer de Synagoge te bezoeken. Die zijn op hun beurt op zaterdag niet opengesteld omdat het dan sabbat is.

[Arie]

Nieuw plan: appartementen in historisch gebouw in Enschede met bijzonder katholiek verleden
ENSCHEDE In het voormalige gebouw van het Apostolisch Genootschap aan de Oldenzaalsestraat komen mogelijk tien à twaalf appartementen.

Anja Kruise 03-12-21, 14:24
Eerdere plannen om er een semi-zelfstandig wooncomplex van te maken gaan niet door. „We kregen dat niet rond, een gebruiker was lastig te vinden”, zegt projectontwikkelaar Hans Blaak namens de eigenaar. Dat is investeringsmaatschappij Boeskoolstaete uit Neede, onderdeel van de Boddenstaete-groep. Die kocht het negentiende-eeuwse gebouw in 2019 van het Apostolisch Genootschap.

In eerste instantie werd dus ingestoken op begeleid wonen. Daarbij ging het niet om een zware vorm van zorg, omdat in de omgeving al de nodige instellingen zijn gevestigd.

Allure van oud gebouw
De koers is nu gericht op appartementen. Onlangs is de gemeentelijke monumentenstatus aangevraagd, om appartementen te kunnen realiseren met behoud van de historische kenmerken van het beeldbepalende gebouw. De gemeente staat daar niet onwelwillend tegenover. „De gemeente gaf als voorbeeld de oude school aan de Kortenaerstraat. Die is omgebouwd tot luxe-appartementencomplex, met behoud van de allure van het oude gebouw.”

Mocht de monumentenstatus worden verleend, dan wordt het traject ingezet om het bestemmingsplan te wijzigen. Blaak hoopt dat de verbouwing binnen een jaar kan beginnen.

Trefcentrum voor katholieke arbeiders
Het pand aan de Oldenzaalsestraat werd in 1891 gebouwd als gebouw Tivoli en was een trefcentrum voor katholieke arbeiders. Het gold als eerste katholieke volkshuis in Nederland en werd gesticht op initiatief van de sociaal bewogen priester Alphons Ariëns. Na de Tweede Wereldoorlog werd het verkocht aan het Apostolisch Genootschap.
bron: https://www.tubantia.nl/enschede/nieuw- ... ~a965c5a7/
foto: Het voormalige gebouw van het Apostolisch Genootschap aan de Oldenzaalsestraat. © Rikkert Harink

[Daniela]

Schipholtstraat 62 Kerkgebouw Vrije Zendingsgemeente Eben Haëzer.

Eben Haëzer (Schipholtstraat 62) is een eenvoudige zaalkerk uit 1903 van de Vrije Zendingsgemeente, ook wel klompenkerkje genoemd. bron: http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu03 ... 1_0042.php

Nooit geweten dat dit ook echt een kerkje geweest is

[Arie]

Markt 1 tekening oude Jacobuskerk.

[Arie]

Oosterkerk in Enschede gaat dicht: ‘Verdrietige zaak, maar onvermijdelijk’
ENSCHEDE - De Gereformeerde Oosterkerk aan de Wilhelminastraat gaat dicht. Het kerkgebouw uit aan het rand van de binnenstad wordt verkocht.

Wilhelminastraat 18 Oosterkerk.jpg (85.06 KiB) 7549 keer bekeken

De Oosterkerk aan de Wilhelminastraat gaat sluiten en wordt verkocht © GKV Enschede Oost
Corine Engelbarts 10-02-23,
De kerk is van de Gereformeerde Vrijgemaakte Gemeente Enschede Oost die het al 129 jaar in gebruik heeft, sinds de bouw in 1894. Maar door vergrijzing, vertrek van leden en financiële tekorten ziet het kerkbestuur zichzelf gedwongen de kerk te verkopen.

Er zijn nog 250 leden over. Zij moeten op zoek naar een andere kerkelijke gemeente. “Enschede kent in totaal zeven gereformeerde kerken waar gelukkig plaats genoeg is. Wij gaan in gesprek met alle gemeenteleden om er zeker van te zijn dat iedereen goed terechtkomt,” zegt voorzitter van het kerkelijk bestuur Dick Laan.

Verdrietige zaak
“Vele generaties hebben hier jarenlang hun kerkelijke gemeente gehad en gingen hier elke zondag naar de kerk. Voor onze gemeente is deze sluiting een verdrietige zaak. Maar de sluiting is onvermijdelijk”, zegt Dick Laan.

“In het hele land lopen kerken leeg. De laatste jaren is onze gemeente sterk vergrijsd, het ledenaantal liep terug. Op een gegeven moment houdt het financieel op. Daar komt nog bij dat ‘de kar’ getrokken werd door een steeds kleiner groepje mensen. Als gemeente hebben we samen moeten besluiten dat het zo niet verder kan.”

Zoektocht naar nieuwe invulling
De kerk op de hoek van de Wilhelminastraat en de Oldenzaalsestraat en de bijgebouwen worden verkocht. Achter de kerk staan verenigingsgebouw ‘De Blikopener’ en twee appartementen. „De kerk blijft een maatschappelijke functie houden”, laat voorzitter Laan weten, „aan de concrete invulling van het kerkgebouw wordt nog gewerkt.”

De sluiting moet nog formeel goedgekeurd worden door de regionale vergadering van kerken in dit kerkverband. Dat gebeurt naar verwachting in de tweede helft van maart. Na goedkeuring is de sluiting definitief. De laatste dienst is op 18 juni.

Wilhelminastraat 18 Oosterkerk interieur.jpg (99.62 KiB) 7549 keer bekeken

Zo ziet de Oosterkerk aan de Wilhelminastraat er van binnen uit
Zo ziet de Oosterkerk aan de Wilhelminastraat er van binnen uit © GKV Enschede Oost
bron: https://www.tubantia.nl/enschede/ooster ... ~ae23621b/

[Daniela]

Mooie kerk

[Hendrik]

DE buitenkant varanderd niet. Er komt geen disco of meubelhal in! Ik was bij de vergadering deze week die tot sluiting besloot. Ik weet wat er in komt maar houd het nog even voor me. Er blijven nog 5 gereformeerde kerken open dus wij vinden wel een plek. Jammer maar onvermijdelijk. Ik ben er gedoopt bijna 75 jaar geleden. Onze kinderen en een deel van de kleinkinderen zijn er gedoopt. Verdrietig maar we gaan ergens anders in de stad verder.

[Daniela]

DE buitenkant varanderd niet. Er komt geen disco of meubelhal in! Ik was bij de vergadering deze week die tot sluiting besloot. Ik weet wat er in komt maar houd het nog even voor me. Er blijven nog 5 gereformeerde kerken open dus wij vinden wel een plek. Jammer maar onvermijdelijk. Ik ben er gedoopt bijna 75 jaar geleden. Onze kinderen en een deel van de kleinkinderen zijn er gedoopt. Verdrietig maar we gaan ergens anders in de stad verder.

Fijn dat de buitenkant zo blijft ben benieuwd wat erin komt.

[Veteraan]

Heel erg jammer.

[Arie]

Spechtstraat 32 Baptistenkerk het Trefpunt
Geschiedenis
Moderne kerk zonder toren. gebouwd in 1964. bron: https://reliwiki.nl/index.php/Enschede, ... -_Trefpunt

Spechtstraat 32 Baptistenkerk het Trefpunt 14-6-2020.jpg (86.12 KiB) 7372 keer bekeken

Spechtstraat 32 Baptistenkerk het Trefpunt 1964.jpg (72.35 KiB) 7372 keer bekeken

Spechtstraat 32 Baptistenkerk het Trefpunt 1979.jpg (57.49 KiB) 7372 keer bekeken

[Arie]

M.H. Tromplaan 50 - Sint Yahkub van Sarugh Syrisch Orthodoxe Kerk.
Geschiedenis
Voormalig R.K. zusterhuis, na vernieuwbouw in 1984. zie: https://reliwiki.nl/index.php/Enschede, ... van_Sarugh
Vroeger stond op deze plek het pand van Het Groene Kruis later Vormingsinternaat Stadsweide.

M.H. Tromplaan 50 Het Groene Kruis krantenfoto Tubantia 4-3-1964.jpg (123.84 KiB) 7334 keer bekeken

[Arie]

Noord Esmarkerrondweg 413 aula Joods begraafplaats.
In 1928 werd aan de Noord Esmarkerrondweg een begraafplaats gesticht door de Israëlitische gemeente van Enschede. De begraafplaats met toegangshek en aula werd ontworpen door de architecten A.P. Smits en C. van der Linde, die in diezelfde periode ook de bouw van de synagoge aan de Prinsesstraat voor hun rekening namen. Deze synagoge was ontworpen door architect Karel P.C. de Bazel en werd postuum uitgevoerd door Smits en Van der Linde. De aula van de begraafplaats is duidelijk geïnspireerd op het ontwerp van de synagoge.
De Joodse begraafplaats ligt tussen de Oosterbegraafplaats en de Rooms-Katholieke begraafplaats. De begraafplaats is symmetrisch aangelegd met groenstroken en wordt omringd door bospartijen. Vanaf het toegangshek leidt een hoofdas naar een centraal gelegen plein met de aula. Dit rechthoekige gebouw met koperen koepeldak werd gebouwd in opdracht van textielfabrikant J. Menko. Achter de aula liggen aan weerszijden van het hoofdpad de graven. Onder andere leden van de fabrikantenfamilies Menko, Hartog en Roozendaal hebben een laatste rustplaats op deze begraafplaats. De aula is een rijksmonument. zie: https://cultureelerfgoedenschede.nl/wor ... kerondweg/

Noord Esmarkerrondweg 413 aula Joodse begraafplaats Het Metaheerhuis anno nu..jpg (47.06 KiB) 7331 keer bekeken

[Arie]

Vliegveld Twente Zuidkamp Protestantse en Rooms Katholieke kapel.
Vooral het Zuidkamp werd vernieuwd door de transformatie
van bestaande gebouwen en de bouw van nieuwe voorzieningen zoals een
recreatiegebouw, logies en een nieuwe kantine.
Sommige functies bleven ook gewoon: de garages en werkplaatsen bijvoorbeeld.
maar ook de kapel, die rond 1950 alsnog werd voorzien van wandschilderingen
met religieuze voorstellingen. zie https://www.commissiemer.nl/docs/mer/p1 ... elling.pdf

[Arie]

Rembrandtlaan 14 Koninkrijkszaal van jehovah's getuigen

[Arie]

Tegelerweg 7 vroeger pand voor diensten Silo Church nu kinderdagverblijf. zie: https://indebuurt.nl/enschede/genieten- ... 4/#slide-4
zie ook: https://www.tubantia.nl/enschede/silo-c ... ~a3e0322a/
en https://www.volle-evangelie.nl/kerken/o ... chede.html

Tegelerweg 7 school met de bijbel.jpg (147.58 KiB) 6208 keer bekeken

[Arie]

Gerard Terborghstraat 1 RK Basisschool De Triangel wordt op zondagmorgen gebruikt voor samenkomsten Volle Evangelie Gemeente Enschede. zie: https://www.volle-evangelie.nl/kerken/o ... chede.html

Gerard Terborghstraat 1 RK Basisschool De Triangel.jpg (43.56 KiB) 6202 keer bekeken

[Arie]

De Oude Kerk

Zelfstandige parochie
De grote kerk op de markt in Enschede heeft wellicht een houten voorganger gehad op diezelfde plaats. In de 8ste eeuw werden de Saksische gebieden, waaronder Twente, veroverd door de Frankische koningen. Het verzet van de Saksische stammen werd gebroken in een reeks veldtochten, bekend onder de naam Saksische oorlogen. In 804 werd de Vrede van Selz gesloten. In 785 ging de belangrijkste Saksische leider Widukind (zoon van het woud) al om politieke redenen over tot het christendom, de staatsgodsdienst in het Frankische rijk. De onderworpen Saksische stammen, althans hun voormannen, werden collectief gekerstend door predikers die werden uitgezonden door de bisschoppen van Utrecht. In Twente waren onder meer de missionarissen Plechelmus, Marcellinus en Lebuïnus actief. Zij stichtten hun kerken vaak op plaatsen waar ook al een voorchristelijk heiligdom stond, te weten bij grote bomen, dikke stenen, bij een bron of bij stromend water. In 601 gelaste paus Gregorius de Grote christelijke kerken juist op zulke plaatsen te bouwen of eventueel een bestaand gebouw opnieuw te wijden. Karel de Grote bevestigde in 789 die opdracht.

Volksgeloof
Na de dood van Bonifatius in 754 lijkt het Friese bisdom, dat grofweg het westen en noorden van het huidige Nederland omvat moet hebben, min of meer te zijn opgeheven. Pas in de 10de eeuw lukte het bisschop Balderik (917‒975) vanuit Utrecht het bisdom weer een rol van betekenis te spelen en uiteindelijk komt ook Overijssel definitief "onder de Utrechtse mijter" te brengen.
De volledige overgang naar een nieuwe godsdienst zal ook daarna nog enkele eeuwen hebben geduurd. Heidense symbolen en rituelen kregen overigens vaak een nieuwe ‒ christelijke ‒ betekenis. Het heidense geloof bleef, nog eeuwenlang herkenbaar, onder meer in volksverhalen over witte (=wijze) wieven, heksen en spoken. De betekenis van het gevelteken aan Twentse boerderijen kan dan ook zowel vanuit een heidense, als vanuit een christelijke achtergrond worden verklaard.

Oude kerk
De huidige romaanse kerk met toren op de Oude Markt is gebouwd rond het jaar 1200. Een eerdere stenen kerk, die mogelijk ook verdedigbaar is geweest, zou dateren uit het jaar 1000. Wellicht was de allereerste kerk een houten gebouw. Van die eerste kerk is niets teruggevonden. De stichting van een Enschedese parochie heeft waarschijnlijk tussen 1000 en 1053 plaatsgevonden, maar we weten niet wie de stichter was. In 1053 werden in Enschede een fundatie van St. Jacobus gevestigd en een St. Stephanus-vicarie. De eerste kerk in Enschede zal mogelijk in het begin geen zelfstandige parochie zijn geweest, maar onder Oldenzaal hebben gevallen. De Heren van Enschede kunnen daarbij een rol hebben gespeeld. Rond de kerk lag een begraafplaats voor de inwoners van alle buurschappen van Enschede.

Schutspatroon Gregorius
De kerk in Enschede is weliswaar op het oosten gericht, maar de oost-westas wijkt enkele graden af, zodat de zon op 25 augustus op het altaar valt. Genoemde datum is de patroonsdag van St. Gregorius, aan wie de kerk in eerste aanleg was toegewijd. De naam van St. Jacobus de Meerdere, de huidige schutspatroon van Enschede, wordt pas in de 11de eeuw voor het eerst genoemd.

Vicariën
De christelijke godsdienst kent een morele verplichting tot steun aan zieken, armen, weduwen, wezen en vreemdelingen. De in 1078 gestichte Onze Lieve Vrouwe vicarie (te vergelijken met een fonds) was dan ook bedoeld om armen en noodlijdenden in voorkomend geval te ondersteunen. Uit 1480 dateert de St. Antoniusvicarie voor de verzorging van reizigers en vreemdelingen. In 1485 bouwde men een gasthuis (ziekenhuis) aan de Labbediek. Uit de St. Steffensvicarie werd de (voorbereidende) opleiding van jonge mannen tot geestelijke betaald. Het ging daarbij vooral om het leren van de Latijnse taal. De St. Annavicarie (uit 1325) ondersteunde de opleiding van koorzangers voor de Latijnse kerkzang. Van de parochianen gingen in de middeleeuwen alleen sommige jongens naar de parochieschool: zij kregen de vakken lezen, schrijven en zingen.

Bronnen:
Goinga, K., De huiskamer van Enschede: de Grote (Sint-Jacobus) kerk door de eeuwen heen (Enschede/Hengelo 2007).
Snuif, C.J., Verzamelde bijdragen tot de geschiedenis van Twente (Amsterdam 1930).
Stroink, L.A., Stad en Land van Twente (Enschede 1962/1974).
zie: https://collecties.erfgoedenschede.nl/v ... d=71462546