Spreek je dialect

[hans]

kostelijk...

[GerritHondelink]

Ok op de hoogste troon zit de leu op ’t gat.
Eigenlijk zijn alle mensen gelijk.




In zegspreuken is sprake van de vrouw(e) of van 't wief. Beide hadden hun eigen betekenis. Vrouw(e) kump van een old woord frowan (froukje), dat gebiedster, heerseres betekenen. ‘t Duuts hef doorveur ‘t woord Frau. (vgl. Jonkvrouw, Jungfrau).

Den mannelijken tegenhanger was "Heer", "Herr". Maor bi-j ons onder de boeren hebt ze 't altied aover: "Is de baas ter ok?" at ze komp um "den heer des huuzes". "Ow man" dat zeg gin mense. "Man" is gin gangbaor woord. Wel manspersoon en 't meervoud mansluu. En zo is 't ok vrouwspersoon en vrouwluu.
't Woord "wief", in 't Duuts "Weib", in 't Engels "wife", had betrekking op 't geslacht: "Een lekker wiefken" heur i-j mangs nog wel es zeggen, dat sleet op vrouwelijke persoonsuutstraling. Jonge luu praot tegenswoordig van "een lekker stuk".
Weib en wife bunt in Duutsland en Engeland nog steeds gang-baor, bi-j ons neet meer. 't Woord wief hef een minderweerdigen klank ekregen. In de die¬renwereld wordt wiefken nog wel gebruukt. De katte is 't wiefken van den kater 't menneken.
"Keerl" was de benaming veur 't manlijke: "Een flinken keerl". At kinder eprezen worden um eur flinkheid, kregen ze te heuren: "I-j bunt mooders flin¬ken keerl". Daornaos drukken keerl stoerheid, grofheid of onbekendheid uut: "Wat een rowwen keerl is dat". "Met wat veur 'n keerl ston i-j daor bi-j de loze te praoten?"

Oet: Old ni-js (Orgaan van de Historische Kring Eibergen) Scheppels mankzaod door E.H. Wesselink

[GerritHondelink]

Doar wasket ze in’n pispot en dreugt ze op ’n hoalboom.
Slordige huishouding.
‘n hoalboom is een draaibalk boven een open vuur.





Zei of zegspreuken (1)
Zei of zegspreuken bint heel oale volksgezegden, dee nich alleen in ‘t Oosten van ons land veurkwamen.
Bieveurbeeld: Alles met maot zae den snieder en hee sleug ‘t wief met de ellestok.
Den keump al veur in het book "Ferdinand Huyck" oet 1840 woormet een van onze bekendste Nederlandse schrievers, Jacob van Lennep (1802-1868) destieds beroemd is wodden.
Zeispreuken bunt humoristische volksgezegden.
De Achterhoekse en Twentse zegspreuken wortelt in een agrarische samenle¬aving.
Biej Hendrik Odink bint de zegsleu boeren, vrouwleu, ambachtsleu en keerls.
En maor een enkele keer een dier, een mugge en een ekster.
In Twen¬te, waor 't volkslaeven hier en daor een stark Rooms karakter droog, komt ter nogal es
zegsleu veur dee met 't karkelijk laeven te maken hadden, pastoors, kosters, en den duvel.
En ok vögel, de sik, den bok en 'n vos bunt wies¬heidsverkondigers.
En dat dut denken an middeleeuwse fabels, zoas van Reintjen de Vos.
Zegspreuken met domineers komt nich biej Odink veur, den Protestants was.
En dat gif misschien een anduuding, dat zeispreuken al van veur de Reformatie bestaot.
En ok in Vreden bint "Sagworter" verzameld, dee verraodt, dat de volkscultuur "aover den paol", ondanks den paol völ gemeen hadden met dee van disse kant.
Bronnen:
Old ni-js (Orgaan van de Historische Kring Eibergen) Scheppels mankzaod door E.H. Wesselink
Volkswijsheden uit de Achterhoek, verzameld door Hendrik Odink, bewerkt door Henk Krosenbrink
Jan Jans en H. Klaassen: Boernwiesheid en Boernsprekwiezen,
Wilhelm Elling, Sandplatt, Volkserzahlungen und volkskundlichte Uitg. Heimatverein Vreden, 1974.

[GerritHondelink]

Iej könt gin twee ruggn oet een vearkn snien! Er zijn grenzen, ook financieel.
Hee wil 2 ruggn oet een vearkn snien. Hij wil ergens dubbel voordeel uit proberen te halen.




Zei of zegspreuken (2)
Ai’j wat van disse gezegdes op een rie zet, kom ie’j van alles tegen aover taalgebroek en laevensfilosofie van ons veurgeslacht.
In de moderne literatuur komt "zeispreuken" nauwelijks veur. Onze technische maatschappie bedient zich van taal, dee wiet ofsteet van oale volkswieshe¬den, woorin nöast boeren, pastoors en kosters, ambachtsleu, vee en voggels heur kiek op 't laeven geft.
Gelukkig bunt er aardig wat zeispreuken vastlegd deur verschillende dia¬lectbeoefenaars, zoas Hendrik Odink, Jan Jans en H. Klaassen oet Twente.

Veurbeelden van sprekkende beeste
Optimisme
"Alle bate helpt", zae de mugge, en too meeg ze in den Rien. Alles, wat nuttig is, helpt, zei de mug en piste in de Rijn
Spot met standsverschil
"Soort bi-j soort" zee de vos, too halen hee de leste henne uut 't hok.
Galgenhumor
"Daor gaow hen", zea den ekster en too had em een stootvogel tussen de klauwen. (stootvogel = roofvogel).
“Da’s mooi”, zae de spinnekop tegen de vlege, “da’j d’r efkes in komt!”

[GerritHondelink]

Jonge rieskes laot zich buugn, oale beum nich. Hoe eerder je met opvoeden begint des te beter
Nen jongen hoond en ’n klean kind kö’j nog wat learen. Een jonge hond en een klein kind kun je nog wat leren. Met opvoeden kun je maar beter jong beginnen.





Zei of zegspreuken (3)
Boern as zegsleu
Te völ van ’t goeie
"Van 't goeie köj ok te völ kriegen" zea de boer en too viel um een voer mes op de hoed.
Ow rieker veurdoon as aj bunt (een boeren zeispreuk oet Vreden)
"Riegt uh, segg de Bur, daor ha he men eene Koh in 'n stall. (Kump ok in Eibargen veur). Rieget oe, zee de boer, mar hee har mar èène koo.
Aover vri-jen
"Onze maagd is met 't losse ploegstel weerkommen rammelen", zea de boer, too had ze gien vriejer konnen kriegen op de kermisse.
Zeispreuken met vrouw, wief, boer en keerl
"'t Dikke kost 't meeste geld", zae de vrouwe en too got ze 't onderste oet de smodde in 't kummeken. (Dikke=koffiedik).
Hooj an een vri-jer komt:
"Opmaken dut de botter verkopen" zee de vrouwe en too had ze eur wicht een ni-j mutsenlint ekog (gekocht).

[GerritHondelink]

As de markt aflopen is, leer ie de koopleu kennen.
Aan de kwaliteit van het gekochte is de eerlijkheid van de koopman af te lezen.




Zei of zegspreuken (4)
Pienlijke woordverklaoring:
"Das ok 'n tooval", zee de vrouw, too viel eur een zoerkoolsteen op de tene. (toeval, wat ow toevölt).

Woordspölling: kloor: rellek of kloor met 't wark:
"'k Holle van kloor", zee 't wief! en too strek ze met de riezenbessem de hoonderköttels van taofel.

Mansluu (gin keerls) as zegsluu
"Noo stek ik de naolde in 't spek", zei de kleermaker en too had ene arfenisse ekregen. (Deur 't spekvet roest de naolde neet).

Ummegaon met tegenslag:
"De wekke vönk an", zae 'n timmerman en too sloog e zik met den hamer op 'n doem. (doem=duim).

Keerls. Mansleu zonder meer. Misbroek van Gods Woord.
"Ik straffe miene vrouwe bloos met gooe waörde" zae de keerl en smet e eur met 'n biebel naor 't heuf".

[GerritHondelink]

Hee löt alns goan en komn.
Hij is incontinent.





Zei of zegspreuken (5)
In de zeispreuken, waormet Herman van Velzen, een echten volksverteller oet Hengel, zien verhalen versiern, bunt de "zeggers" zonder oetzondering keerls. Allemaole volksfiguren. De hoofdpersoon in Van Velzens volksvertellingen is den bessembinder Aorn Peppelenkamp, een armoodzaeier, maor met een onverwoestbaor humeur ook in uutzichtloze situaties. Too Aornt op een winteraovend, met zien vrouw Geerte in een sneestorm de weg kwiet was ewodden en ze töt an de kneene in de sneehöpe wegzakken, zei e:
"Volhollen, want wi-j komt ter wel een keer af", net as de keerl zei, dee op 't dak van een brandend huus zat". (Der afkommen: "naor beneden kommen" en "alles kwiet raken").
En effen later, too 't maor neet opschot in den snee: "Den anholder wint", zei de keerl en too wol e met een suukerleppeltjen de zee laög scheppen.

Patoor, koster en duuvel
Bi-j Odink kump maor één zegspreuk veur op de hebzucht van kosters:
"Een ei is een ei", zae de koster en too nam hee een ganzen-ei.
Dit gezegde hef te maken met een old kerkelijk gebroek. In de karke kennen ze vrogger pastoralia (gaven veur den pastoor of domineer) en kostersgaven. En zo had de koster soms het recht um met Paosen bi-j verschillende boeren eier te halen. Een koster mos ok laeven! In Twente kent ze dissen spreuk ok, maor daor is het de hebzucht van den pastoor, dee ehekeld wordt: "Een ei is een ei", zee de pastoor en too namp e een ganzen-ei.

[GerritHondelink]

Doar is 't reumke a lang of. 't Reumke: 't beste





Pas geleedn las ik dat de oaldste toornklok in Nederland van het jaor 1420 is. (Den steet in Noord-Holland in Winkel)
Ok stun door te leazn dat de klok van de Stiftkeark in Weersel ok al heel oald is. (Den is plaatst tusken 1490 en 1540).
Dizzen klok hef mar een wiezer en gef alleen de uurn an en dat was in dee tied genog veur de leu
en de monniken um optied naor de keark te gaon.
Wat ik un betje vrömd veend is dat de Stiftkeark vanof de Reformatie tied van de hervormde gemeente is blem’n.
Want het dorp is grootndeels rooms.
Sinds 2001 is Weersel saamngaon met de gemeenten Dearnkaamp en Oatmöske en heet noe Deenkellaand.
Wa’k van Weersel natuurlijk ok nog mot neumen is de Weerseler möl den is in 2003 restaureerd.

[GerritHondelink]

An/in ‘n baand hebn|hoaldn. In toom houden; in het gareel houden; in bedwang houden.

Baand betekenis 2= zweep.
‘k heb um ‘n baand eavn oaver de rug hoaldn. Ik heb hem een zweepslag gegeven.





Er is een groot biercongres in Amsterdam.
Aan het eind van de dag komen de directeuren van alle grote brouwerijen in de bar bij elkaar.
De directeur van Heineken bestelt een Heineken de directeur van Amstel een Amstel etc. etc.
Tenslotte vraagt de barman aan de directeur van Grolsch wat hij wil drinken.
Doe mij maar een cola, zegt hij.
Wat is dat nou roepen de andere directeuren waarom bestel je geen Grolsch?
Nou zegt de directeur van Grolsch als jullie geen bier drinken , dan neem ik het ook niet.!

[GerritHondelink]

Arme leu hebt nich völ familie.
De familie houdt zich vaak afzijdig van familieleden waar weinig te halen is.



As ik dood zal goan
As ik dood zal goan
loat t dan in t veurjoar wean
zeg zoo half april
op nen zöndagoavnd
loa'w der half zeuvn van maakn
en dan geern midn in ne grote weiar
biej halfhoog grös
de zun nog net nich daal
as n lestn oam is goan
loat t dan zoo mer heel eavn motreagn,
net lang genog
um de leste troann
nich te verroadn.
Gerrit Lansink

[enschedeinansichten]

Hallo Gerrit ?

[Veteraan]

Moeten we ons zorgen maken?

[enschedeinansichten]

Ik weet het niet ? Gerrit is zo consequent en dan mis je hem gelijk.

[Veteraan]

Ja, zelfs nu nog niets. Dat zijn we niet van Gerrit gewend.

[hans]

is hee krank ?

[GerritHondelink]

Hier is ie weer.
Met mij is niets aan de hand.
Zat op Ameland en laptop en telefoon per ongeluk in de auto op het vaste land laten liggen.
Niet geweten dat ik zo gauw gemist werd.
Dank jullie voor de bezorgdheid
groet'n
Gerrit.

[GerritHondelink]

Dood ween is eeuwig, met doo’jn köj nig leam’n. Leaf daorum met de leamtuggen en dat doert ma heel ea’mn.
Dood zijn is eeuwig; met doden kun je niet leven. Leef daarom met de levendige en dat duurt maar heel even.
Men kan met de doden niet huishouden, verontschuldiging wanneer een weduwnaar of weduwe aan hertrouwen denkt.




Oet: Twentse Post. G. ]. ten Voorde.

In Boorn stun de weeg van de Twentse textiel. (1)
In Boorn stun de weeg van de Twentse textiel. Duur 't erfrecht van de horige boeren ontstun 'n groot aowerschot an arbeidskrachten. Terechte maken van veeldgroend, met de bedoeling um 'n eegen bedrief te beginnen, daor was gin deenken an, want daorvuur was d'r gin mest genog en de boeren konden dee groond ook nich missen, want daorvan mossen de schadden (plaggen) kommen vuur de bemesting van de essen. De boerenzöns vuunden dow 'n bestaon in de hoesweeveriej.
En zo is de hoesweeveriej op 't platteloand begunnen. Noast redeluke tieden hebt de hoesweevers ook slechte tieden keend . Prof. Slicher v. Bath zeg, dat Boorn in 1675 'n börgerlik vermogen har van f 322.000 en in riekdom alle oandere plaatsen van Twente wied achter zich leut. Meer, dat völle geeld zat nich biej de .. gewone" man, doch oetsloetend biej 'n stuk of wat families.Want in datzölfde jaor vien Wie’’j in Boorn ook 'n grootsten aarmood. Dow wödden in Boorn de meeste aarme leu vuunden oet heel Twente. Van de hele Boornse bevolking was dow 42 procent armlestig, wier 't grootste percentage van heel Twente. Het völle geeld wör vuunden biej de fabrikeurs. de opkopers van het linnen dat duur de hoesweevers weeven wör.

[Veteraan]

Hier is ie weer.
Met mij is niets aan de hand.
Zat op Ameland en laptop en telefoon per ongeluk in de auto op het vaste land laten liggen.
Niet geweten dat ik zo gauw gemist werd.
Dank jullie voor de bezorgdheid
groet'n
Gerrit.

Gelukkig!
Voortaan wel even verlof aanvragen, hoor.

[Veteraan]

Overigens... dit keer is het goed gegaan, maar.....

[GerritHondelink]

’t Gef vandaag nen schoppndag! Regenweer, binnenwerk in de schop (=schuur)




‘N schoppendag gebroek wiej um karweitjes te doon die eigenlijk wel wachen könt.
Zoas de fiets van de vrouw veurzien van een dröpke smeeröllie en umda’j toch gangs bint, de fiets meteen te poetsen.
(vrie’j maakn van stof en smeer). En vanzelf de velgen nich vergetten: vaseline is aoweral good veur.
Of een oale roestige melkbus te veraandern in een tuinornament waor de buurt jaloers op is.
Iej könt op een schoppendag natuurlijk ook naodenken aover de zin van ’t laeven en wieters niks doon,
maor dat hoal ie’j ook nich lang vol.
’t Geet zoas ’t altied geet: een schoppendag in de zommer is mooi en aardig, maor nich langer as een halven dag. Dan kiek iej naor de locht. Iej zeet dat ter hier en daor lichtblauwe vlekken komt, merkt hoe de zun meute döt om d’r deurhen te brekken, heurt hoo de geetelinks ’t kommende mooie weer ankondigt en merkt hoe de raegen langzaam ophoald kringkes en bläoskes te maken op ’t water.
Ie’j zet de gepoetste fiets van de vrouw in ’t fietsenhok en laot de roest röstig op de oale melkbus zitten.
Dat koomp wa good op d’n volgende schoppendag.