Ontstaansgeschiedenis Enschede

[Robert]

In principe is 't een niet veel opgevraagd stuk, een cartularium bijvoorbeeld zal enkel op microfische te zien zijn, net als Volkstellingen e.a. kohieren. Dit stuk gaat maar over 1 stad, dus dat moet wel lukken... Stukken over mijn dorp kreeg ik altijd in handen. Alhoewel, daar in Zwolle ken ik de medewerkers

[Errik]

Leuk hoor! Ik ben zelf niet echt een archieftijger, maar een oud stuk is altijd leuk om te bekijken. Op zich is men meestal niet erg streng, en kan je in alle rust documenten en boeken doorkijken, maar bij middeleeuwse oorkonden blijft er toch altijd wel een mannetje naast staan.

[Robert]

Waar is dat 't geval, van dat mannetje?
Als ik 's ochtends om 9 uur in Zwolle aankwam, en alleen in de Studiezaal 2 zat, dronk men vaak genoeg rustig 'n kopje koffie in de Koffiekamer.

Daar zijn de charters trouwens wel 'ingepakt' in speciaal folie, zodat je niet aan de charters zelf komt. Zo blijven de zegels er ook beter aan hangen (als deze er nog zijn).

[Errik]

Bij ons in de kaartenzaal van de UB. Die lui zijn echt té bang voor diefstal.
Maar bij Rijnland in Leiden mocht je zonder handschoentjes aan de 14e eeuwse kaarten komen. Perkament kan ook wel wat huidzuren hebben.

[Robert]

Nog even terug naar de inhoud, tussen inv. 931 t/m 952. in 'St. Pieter' bevind zich verm. ook de kaart van Hof Espelo die Ter Kuile weergeeft in zijn boekje Geschiedenis van de Hof Espelo.

[Errik]

Die ken ik wel ja. Eigenlijk hadden het bisdom en de Utrechtse kapittels weinig bezittingen rond Enschede. Het is allemaal Westfaalse instellingen en adel wat de klok slaat.

[Robert]

Zeg dat maar niet te hard, vind Roeloffzen vast leuk

[Errik]

Ik denk inderdaad dat Enschede van oorsprong meer Westfaals is dan Twents. Alles wijst daarop.

[Robert]

Neem de Goederenlijst van Stift Werden (Stad en Land blz. 110), de bezittingen van 't Stift Essen en weet ik wie nog meer. Hier is wel een goed overzicht te vinden van Repertoria.

En hier is een uitwerking van het Repertorium op de Overstichtse en Overijsselse leenprotocollen.

[Errik]

Had het stift Essen hier zoveel bezittingen? Ik weet alleen van Werden, Varlar, Vreden, Metelen en de orde der Johannieters uit Burgsteinfurt. Van de geesterlijke instellingen dan.

[Robert]

Had het stift Essen hier zoveel bezittingen?

Bij ons in 't dorp in ieder geval wel, twee dikke pillen staan bij 't HCO op de plank. Vwb Enschede weet ik 't niet.

Opvallend trouwens dat in 't register van Werden (ca. 800-850 volgens Stroink) wel Loningheri (Lonneker), Tuegloe (Twekkelo) en Thrinon (Driene) voorkomen en Enschede niet. "Men ziet dat Enschede, in dien het in die jaren reeds deze naam had, voor plaatsbepaling niet in aanmerking kwam", aldus Stroink. Zou Enschede pas later zijn ontstaan of lagen hier gewoon geen erven van Werden?

[Errik]

Enschede is geen buurtschap of marke natuurlijk. Misschien dat het daarmee te maken heeft. Het zou natuurlijk ook kunnen dat de plaats nog niet bestond onder de naam Enschede.
Overigens, weet je wanneer de Westfaalse -schede plaatsen voor het eerst genoemd worden? Dat is nog wel interessant. Ga ik vandaag of morgen eens nazoek in Gysseling.

[Robert]

Nee dat weet ik niet.

Wel weet ik iets (maar eigenlijk niets) te vertellen over de Vicariën. De oudste bron waar ik ze weervond was 't boek van Geerdink.
Helaas gebruikt hij geen noten. Ook dit boek kwam in druk uit in 1895 (net als van Benthem), maar 't manuscript was al veel eerder klaar. Jammergenoeg gebruikt hij geen noten. Roeloffzen was van mening dat het jaartal 1053 'uit het collectief geheugen' was geput (net als 1078 waarschijnlijk), ik heb echter ooit geleerd dat dát geheugen na 3 generaties te verwaarlozen valt.
Hoe het zit met een vermelding in de 16e eeuw (waar Van Benthem melding van maakt), zoek ik nog na. Ook zal ik wat archief-instanties eens mailen, of ik wat archieven over 't hoofd zie.

Het lijkt me niet waarschijnlijk dat dergerlijke stukken bij de Stadsbrand van 1862 verbrand zullen zijn (dit is ook nergens aangegeven).

[Errik]

De inhoud van het stadsarchief van voor de brand is toch wel redelijk bekend?

[Robert]

Ohwja... ik lees in de archief-inventaris dat verloren is gegaan:
- de Stadslegger van 1300
- de Stadsbrief uit 1325
- brieven van latere bisschoppen
- een brief van Prins Maurits
- DTB-boeken vanaf 1623
- 'giftebrieven van vicarijgoederen' Enig idee welke?
- stadsrekeningen vanaf 1754

Verder nog wat 'onbelangrijke' stukken.

[Errik]

Wat is de stadslegger?

[Errik]

Nee dat weet ik niet.

Wel weet ik iets (maar eigenlijk niets) te vertellen over de Vicariën. De oudste bron waar ik ze weervond was 't boek van Geerdink.
Helaas gebruikt hij geen noten. Ook dit boek kwam in druk uit in 1895 (net als van Benthem), maar 't manuscript was al veel eerder klaar. Jammergenoeg gebruikt hij geen noten. Roeloffzen was van mening dat het jaartal 1053 'uit het collectief geheugen' was geput (net als 1078 waarschijnlijk), ik heb echter ooit geleerd dat dát geheugen na 3 generaties te verwaarlozen valt.
Hoe het zit met een vermelding in de 16e eeuw (waar Van Benthem melding van maakt), zoek ik nog na. Ook zal ik wat archief-instanties eens mailen, of ik wat archieven over 't hoofd zie.

Het lijkt me niet waarschijnlijk dat dergerlijke stukken bij de Stadsbrand van 1862 verbrand zullen zijn (dit is ook nergens aangegeven).

Dus we kunnen wel stellen dat er geen bewijs is dat er in elfde eeuw al een vicarie was in Enschede?

[Robert]

Volgens mij kan een Stadslegger gezien worden als een soort boek waarin extracten zijn opgenomen van belangrijke aktes, waardoor je een soort handboek / handvest overhoudt van de rechten/plichten/gebeurtenissen in de stad.
Maar, pin me er niet op vast hoor. Zoiets zou best per stad kunnen verschillen. In ieder geval is 't nu weg.
Inventarisnummer 897 + 898 van 't archief (1811) 1862-1920 geven trouwens wat uitgebreidere overzichten weer.

Volgende week Utrecht gaat niet door, dat kan wel eens volgend jaar worden. Ik wist dat ze 'n verbouwing hadden en dat er 'enkele' archieven niet raadpleegbaar zijn, maar 't is wel erg radicaal:
sinds medio 2004 [is niet op te vragen]: een groot deel van het originele beeldmateriaal (kaarten, tekeningen, prenten en foto's) en van de charters. Het is nog niet bekend wanneer dit weer beschikbaar is. Veel beeldmateriaal en charters zijn echter in kopie in te zien op de studiezaal.

Dus we kunnen wel stellen dat er geen bewijs is dat er in elfde eeuw al een vicarie was in Enschede?

Voor zover bekend is er dus geen officiele akte of een afschrift van een akte... hoe het zit met die 16e eeuwse vermelding weet ik (nog) niet. Ik hoop dat die inhoudelijk betrouwbaar is, want anders schuif ik die vicariën van tafel.

[Robert]

Reeds in 1228 komt Enschede in de geschiedenis voor en wel bij den oorlog die de Utrechtschen met de Gelderschen en Overijsselschen voerden. De burgt van Enschede schijnt een begeerlijke buit voor den vijand geweest te zijn, zeker, om van daar uit de omliggende plaatsen te bestrijken en een punt van uitgang en terugkeer voor het krijgsvolk te hebben. Te vergeefsch beproefde men evenwel het slot te veroveren en toen alle pogingen op zijne sterkte en den vasten moed zijner bewoners afstuitten, koelde men zijn nijd in het vuur Enschedé werd verbrand en de vijand zegepraalde over de woningen van de jeugdige veste.

Over de woningen, ja, - maar niet over de bewoners. Fier als de jonge leeuw (zooals later meermalen) bogen deze niet voor de Bisschoppelijke heirknechten, en eerst twinitig jaren later, toen geheel Twenthe, waarvan het reeds eene heerlijkheid uitmaakte, met Goor, door den Duitschen keizer aan den Utrechtschen kerkvorst werd geschonken, kwam Enschede aan het Sticht.

Hoezo populistisch gelul Hartman - 1862

[Errik]

Haha. Lollig. De heer van Enschede met zijn losgeslagen bende huurlingen, die een bang groepje armzalige boeren uit de Eschmarke beschermt.
Wat wisten ze dit soort dingen vroeger toch altijd mooi te brengen hè?