Spreek je dialect

[GerritHondelink]

Noe maak di'j nich dik.
Maak je nou niet druk.
Als je je dik maakt, maak je je ergens druk over. Maak je niet dik is een aansporing om je niet op te winden
lemand die trots is, is groots, iemand die zich belangrijk voordoet, doet dik of gewichtig en iemand die boos is, blaast zich op.






't Oale kerkhof
Kottens kuier'n ik een steuchien* op het oale kerkhof rond,
laanksaam leup ik langs de zarken woar wat in beiteld stond.
Völ namen van bekenden, oald en jonk, en arm en riek,
in heer leven zo verschillend, in heer dood toch zo geliek!
Mien gedachten stunden stil: 'k zag ze zó deur 't dorp hen goan.
'k Wus van heer doon en loaten: mangs een lach en mangs een troan.
'k Heure nog in mien gedachten hoo ze proaten, wat ze zeên.
'k Weet nog van völ mensen, dat ze bar hebt lèèn.
Biej mien oalders' graf bleef ik ok een zetje stille stoan
en as al zovölle keren, kwam d'r toch nog weer een troan.
Henk Pool
Steuchien = Poosje

[GerritHondelink]

Hee is net as nen kikvors: nen grootn bek en genne plät .
Hij heeft een grote mond maar geen hersenen.





GLIP
Snee (in oppervlak); gleuf; wond (snee); inkeping; barst (in hand).
Glip in n kop. Hoofdwond (snee).
An t heufd zat nen deepn glip. Een diepe snee in het hoofd.

[GerritHondelink]

Hee is bang veur’n heet winter en 'n kold zommer.
Iemand die overdreven ongerust is. Die heel erg bezorgd is.
Men moet dus een flinke dosis vertrouwen hebben.






AJ HOOGE STOAT, KUEJ LEEGE VALN
Heel wat leu dee weelt zoo gearne
Op de huegste sporte stoan.
Jao, doar hebt ze ales vuur ouwer,
Doar wordt alles vuur edoan.
Hueger op, nog al mear hueger.
Ear hebt disse leu gin vrea.
Ook al kost het vulle mueite....
Op naor de allerhuegste trea !
Geet 't ten koste ook van aandern,
Och, zo nuw nemt zee det neet.
In de eerste plaase deankt zee
An eur zelf, woer of 't ook geet.
Ook al munn zee doar dan weage
Dee gin lech kuent zeen, vuur goan.
't Heendert neet, wonear zee mear wier
'n Träpken hueger komt te stoan.
Dit soort leu is nooit tevreane,
Nee dee leu komt nooit zoo vear
Det ze zeggt: miej duch, non kan 't wal.
Zee verlangt nog aaltied mear
Zeent dee leu gin grote bleute?
Ik beklaag ze, earlke woar.
Want ze loopt toch allernaole
— Zoln ze det neet zeen? — gevoar.
Want wiej weet toch det zon träpken
Zo inees kan ummesloan.
En kuej dan neet vulle better
Op ne leege sporte stoan?
Jan Rozendom Rijssen

[GerritHondelink]

Oawer heg en oaver steg weetn.
Ergens geheel onbekend zijn, ergens de weg niet weten. Neargns gin weg weetn.
De uitdrukking wordt niet alleen in topografische zin gebruikt, want je kunt ook binnen een bepaald
onderwerp heg noch steg weten.
De uitdrukking luidde oorspronkelijk: weg noch steg (pad of plank over een sloot) weten.






VUURJAOR
Wat is 't non mooi in de natuur,
'k Loop vuur plezeer de buske duur,
Nen heeln hoop knûppe staot op springn,
De vuelkes zint al drok an 't zingn.
Iej roekt det 't vuurjaor is ekûmm,
Det 't weenter ofskaejd hef enûmm,
Al is het dan ook nog wat fris,
An als kuej zeen det 't vuurjaor is.
J. R .. Riessen

[GerritHondelink]

Dat hef e wilmoods doan.
Dat heeft ie met opzet gedaan. Dat hef e d’r um doan.





Twentse voorzichtigheid.

As 't is was, en 't kon is wean, en ik moch diej lien en ik zol diej is vraogen, wat sös dan zeggen?
Antwoord:
't Kon wal 's wean.





WIED OF. Ver af
Ne wied-of geleagn boerschop. Een afgelegen boerengehucht.
WILLMOODS WILMOODS
Vrijwillig; moedwillig; opzettelijk; expres

[Veteraan]

Twentse voorzichtigheid.

As 't is was, en 't kon is wean, en ik moch diej lien en ik zol diej is vraogen, wat sös dan zeggen?
Antwoord:
't Kon wal 's wean.

Wat een prachtig huwelijksaanzoek!

[GerritHondelink]

As´t geluk wil, kò ´j met ene koo meer mest maakn as met 15 nachtegalen.






DEN NAOKÖMELING
Wisse dat ziene naobers em verwoonderd hadden naokekken doo hee, inplaats van de weg naor hoes, de aandre kaante was op egaon. Hee wol, now zien Miejken daornet begroaven was, alleen met ziene prakkezoasies wean. Nee 't zat em neet lekker, achter ziene rugge zollen zee wa mompeld, mer begriepelik de grieze köppe schud hebben: „'t is en blif nen vrömden", denkt Bram.
Jao, 't is allemaol zo lang eleen dat hee as boeren knecht van oet Hollaand naor Twente was kommen warken en 'n jaor daornao met ziene warkgeefster Miejken, de rieke wedde, was trouwd. Niks hadde bezetten. Gennen nägel um 't gat te krabben. Alleen ziene haane. 't Was zo as de naobers zeeden datte met ziene kont in de botter was evöllen. Toch was zien Miejken altied 'n woonderlik meenske wes; gloepens zeunig tot 't gierige too. Iej konnen better nen roestigen nägel oet nen eekenpos trekken as da'j perberen van Miejken geld lös te kriegen. Zölfs doo zee op starven lag, zee ze nog: „Bram, poest de keerse mer oet. Ik kan in 't duuster ok wal starven,"
Hier onder de beume is 't, of hee eere rochelende ademhaling nog heurt. 'n Paa dage ledden, op de kneeien vuur eer bedde, hadde eer biej de polske vat. „Miejken, luuster: vief pracht zöns hebbe wiej keerls as beume, um as olders greuts op te wean. Geert, onzen oldsten, hef 'n mieters boeren spilleken. Jans, oonzen t weeden — 'n intellektueel, zo aj altied zegt ('t is waor, 't hef haande vol geld ekost, aal dat leren), wödden direkteur an de Landbouwbaank. Derk, 'n daarden, is zetboer in 'n Oostpolder wödden en Kees, 'n veerden, hef zik zölf ook knap op warkt. Mer Gait, oonze naokömmeling, hef 't hele nust besmeerd. ..., of zo aj zölf zegt: den hef oons vuur de nienduure dretten. Zo dom as 't achter-end van 'n varken. Miejken, luuster iej?
Al dee jaoren he'k et op ekropt. Nachten van neet kunnen slaopen. too Miejken, zeg miej de waorheid ! Al oonze jongs hebt 't wied brach, alleen oonzen Gait is ne grote mislukkeling. Zeg ’t miej geröst, 'k zal d'r oe nao 'n dood neet um haoten.— Van wel is Gait?
De benöwde, angriepende stilte in de donkere kamer deed Bram 't bange zweet oetbrekken. Had Miejken in dee bedrieven de kuierlatten mangs al oetstökken? Mer dan schrök e van 't zacht gefluuster van eer starvende lippen.... „Hoo haals doew 't in dienen kop um te denken, dat er an miej
‘n stek lös was, Bram? Nee, nee, het is met oonzen Gait net as met oe daomaols. . Hee steet op de oetkiek en wocht, tot datte ne rieke weddevrouw kan strikken. Jao, jao, hee slaagt naor de vaar. Begriep iej 't now, Bram. 't Is so as 't sprekwoord zeg: 'n appel valt nooit wied van 'n boom."
(Frederik, Almelo)

[Veteraan]

Oei,....van wie waren de eerste vier dan?

[GerritHondelink]

Hee is zoa krang as het achtereand van 'n vearken





KRANG
Betekenis 1 verkeerd (om); gekeerd; binnenste buiten.
Alle tukn met de krange kaant noar boetn hen trekn. Alle zakken binnenstebuiten keren.
De krange kaante. De verkeerde kant. de binnenkant (bv. van een lap stof).
Een recht, een krang. Ëén recht, één averecht (breiend).
O zit dat zo! Noe begriep ik het ’t, kwam mie ok a zo krang veur.

Betekenis 2 tegendraads; weerspannig; dwars (in gedrag); slechtgehumeurd.
Krang oetvaln. Dan kan het heel anders uitpakken
Zoo krang as t achtereande van un vearkn. Erg tegendraads; erg dwars; zo koppig als een ezel.
As oons Herman ’s aownds laat noar ’t ber geet; isse ’n volgen dag na krang. Als onze Herman ’s avond laat naar bed gaat is hij de volgende dag erg vervelend.

Overgenomen uit Wat nog niet in Dijkhuis staat van A.L. Hottenhuis.
Krang in 'n kop — dwars, slecht gehumeurd, tegendraads.
Iej könt hem better iets in de tweede helft van de wek vroagen as zoa mer op nen moandagnmoargen want dan is he meestentieds na krang in ’n kop.
Als je hem iets wilt vragen kun je dat beter in de tweede helft van de week doen dan op een maandagochtend want dan is hij meestal erg slecht humeurd.
We kennen in deze streken het woord krang vooral in de betekenis van verkeerd om, binnenste buiten, valse richting, enzovoort.
Hee hef de ene sök krang an (hij heeft een sok binnenste buiten).
Het keend har de schoo krang an en begreep nich dat het nich passen (had links rechts verwisseld...).
Zee har de kraant krang um vuur zich en zag dat eerst geelsnich (de krant onderste boven).
Zee poetsten het met de krange kaant van 'n schorteldook of (met de achter kant van de schort).
Dan die andere betekenis, de overdrachtelijke.
Hee is zoa krang as het achtereande van 'n vearken (zo dwars als .....).
In het Achterhoeks kan krang ook betekenen: ziek, pijn hebbend: krangein de rugge (WALD, Schaars), stijf in de rug na bijvoorbeeld een dag rogge maaien).
Het woord krang is direct verwant met krank en verder met krengen, krenken. Het grondwoord is vermoedelijk kring.
De Indogermaanse wortel hiervan is *greng, dat draaien, wenden betekent. Woorden als krom, krip, krui-pen, kreupel, krop hebben diezelfde wortel.
De oorspronkelijke betekenis is dus buigen, draaien, zich krommen. Krank (ziek) is dan zoiets van krom, door pijn enzovoort.
Het Engelse crank is een gekromd iets, een slinger of kruk (crankshaft = krukas). Het is ook een verdraaide, een zonderling.

[GerritHondelink]

Oei,....van wie waren de eerste vier dan?

Ik deank dat dat onechte"" keender waarn.

[GerritHondelink]

Nen kikvors zit lever in n graavn as op nen gooldn stool.
Liever anoniem dan in de schijnwerpers. Je kunt beter niet te veel opvallen.




De lange koale weenter
den is noe weer veurbie
De maond mei is kommende
en maakt alns weer nie.

[GerritHondelink]

Waor leefde is, koomp de aorigheid vanzölm.
Bij het huwelijk mag de liefde niet ontbreken




HET GEALT VUUR IEDEREENE
Ginnen dag daww' in de kraante
Neet een doodsberich zeet stoan.
Ginnen dag dawwe de nuegers
Neet duur oonze stad zeet goan.
Want de dood geet met de zaeijsel
Alle daage toch wier roond.
Kuemp biej oole leu dee zeek zeent,
Kuemp biej jong'n, stoark en gezoond.
't Is neet aajt een heel oold meanske
Det noar 't koarkhof wordt ebrag.
Mear wiej zeet het, ook zoo vaake
Leu nog in de volle krach.
En zoo wordt de lange lieste
Elken dag wier oet ebraejd.
Noch gezoondhaejd, krach noch leaftied,
Gef een meanske zekerhaejd.
Vaake deanke wiej woerumme
Mos non hee of zee al weg.
Het doarumme blif ne vroage,
Want det wordt oons neet ezeg.
Zwat omliende adverteanties
Zee we in de kraante stoan.
't Zeent berichen dee we gearne
Zoonder mear weelt ouwersloan.
Mear toch kuemp vuur iedereene
Eenmoal 'n allerlessen dag.
Eenmoal wor wiej allemoale
Now het koarkhof hen ebrag.
Eenmoal toch dan zuet de nuegers
Oak vuur oons de stad duur goan.
Eenmoal zal ook oonze plaase
Dan vuur aaltied lueg bliewn stoan.

Jan Rozendom Rijssen

[GerritHondelink]

In t knolnlaand zitn.







KNOL
Groot en zwaar. (Horloge kan een knol van een horloge zijn.)
Ik heb een knol in de kous. Ik heb een gat in de kous.
Knolbeernd. Op een boerderij inwonende oude man, die alleen nog maar licht werk mag doen.

In t knolnlaand zitn. Het goed hebben. In de overvloed zitten; ’t ruim hebben.
Hij is in zijn knollen tuin= Hij heeft het recht naar zijn zin. Hij is in zijn element; in zijn sas; in zijn nopjes; in zijn schik.

Knollen op hebben, Moe zijn, gaan slapen.
Wie bint er met oetscheid want iedereen had de knolln op. We zijn er mee gestopt want iedereen was moe.

Uit wat nog niet in Dijkhuis staat van A.L.Hottenhuis.
Herman dee 'n bril in de deus en gaapten 'n moal, hee har de knollen op.
Herman stak de bril in de koker en geeuwde een keer, hij was toe aan zijn slaap.
Het avondeten van de koe bestond vroeger uit knollen.
Hadden de beesten die zware kost op dan zakten ze nog wel gauw een keer weg en werd het rustig in de stal.
Overdrachtelijk gebruikt voor de mens is het wel duidelijk, men heeft zijn dag wel gehad en verlangt naar de nachtrust.

Met de knoln in eenn pot doon. Over 1 kam scheren.
Ze stekt mie ’t knolngreun nich mear an. Ik maak me niet druk.

[GerritHondelink]

Doar he'j t gedoonder in de glazen.
Dat komt er nou van; daar heb je de poppen aan het dansen; daar begint de miserie.




Dondr= smeerlap; rakker; iemand met wie men niet erg ingenomen is.
Dondr= bliksem
Een donderglas is het eerste instrument dat aan zeevaarders kon voorspellen of er slecht weer op komst was.
De “Heeren v.d. VOC” gaven dit instrument mee aan hun scheepskapiteins in de hoop dat er meer lading in Amsterdam aan zou komen dan gebruikelijk. We praten over begin 17e eeuw.
Uiteindelijk heeft de VOC , in ca. 200 jaar, ruim 2000 schepen in de vaart gehad. Vele van deze schepen zijn voor de ondergang behoed geweest dankzij zo’n donderglas.
Om nu te zeggen dat het een nauwkeurig meetinstrument was gaat me iets te ver.
De aflezing van het donderglas is o.a. sterk afhankelijk van de vloeistofhoogte in het apparaat en is bovendien ook nog eens temperatuur afhankelijk. Ik denk dat alleen ervaren kapiteins en dan nog alleen zij die de moeite namen om wat te experimenteren baat bij dit instrument hebben gehad.
De werking van het apparaat berust op het verschil in luchtdruk tussen het reservoir en de open pijp. Bij een naderende stormdepressie en/of onweer zal de luchtdruk afnemen met tot gevolg dat het vloeistofniveau in het open pijpje stijgt. De stijging die optreedt kan dusdanig zijn dat de vloeistof uit het pijpje spuit. De uitdrukking “gedonder in de glazen”komt hier vandaan.

[enschedeinansichten]

Twents kan ik niet maar toch ...



Vief mei.

Vief mei de vlag in de top

Wie viert da’w vrie bint

Gister’n de vlag half stok

Eh’m noadenk over hoe’t west is

Dat hew leert van de oalder’n

Gelukkig bint wie dat nog nich veget’n

Vandaag biw blie omdaw vrie bint

Wie maait zeg’n waw wilt

Ma wel met fatsoen

Ok dat hew leert van de aoldern

Vrie in een geweldig laand

Dat hew te daank an al die leu dee er veur voch,n hebt

Lauw doorveur dan blie en dankbaar ween

Geneet en eert de vrieheid

[GerritHondelink]

Wee kinder leert en met 'n ossen veurt, ik zeg oe, dat daor geduld biej heurt.



Al was het meertse weer den lesten tied wat biester,
met natte böj-jen snee, mangs ook met hagel-jach ;
Now fluit er hoge in den pereboom de liester,
an 't end van dussen eersten moeien veurjaorsdag !

Ton Borghuis Oldenzaal

[GerritHondelink]

Zo vaak as de hutketut röp, zovöl mud zit der an 'n scheppel row.





DOOF
Betekenis 1 doof
Betekenis 2 loos; leeg. Doave nötte. lege noten
Betekenis 3 verdord
Betekenis 4 gevoelloos (bv. van vingers)

Hee is zo doof as ne kwartel / schadde( zode) / ulk(bunzing / zoerkoolsteen zuurkoolsteen.
Heel erg doof, stokdoof, dit wordt behalve voor een doof iemand ook gebruikt als aanspreekvorm van iemand die niet luistert.
Het boerenvolk houdt een kwartel voor doof; deze vogel, die in het koren huist, vliegt bij gevaar niet op, maar verbergt zich door zo dicht mogelijk op de grond te duiken, zodat het is of hij niets hoort.
Hutketut – kwartel . (Uit wat nog niet in dijkhuis staat van A.L. Hottenhuis).

As de hutketut röp op het laand, mot ie acht sloan hoo vaak at hee rop. Als de kwartel roept op de akker, moet je tellen hoe vaak hij roept.
Met hutketut hebben we weer eens te maken met een klanknabootsing als naamgeving (onomatopee), zoals we die gebruiken voor de koekkoek, de kievit en vele andere dieren. Het Twents kent de naam kwattel met de lokale varianten wachel (pas op kan ook jeneverbes betekenen)of wachtel. De patrijsachtige vogel zit graag in de korenvelden (rogge, haver, gerst) en daar schort het nu aan. Net als sommige klokken heeft de kwartel een zogenaamde dubbele slag: hutkedut-hutketut."Zo vaak as de hutketut rop, zovöl mud zit der an 'n scheppel row."
Vandaar de opdracht aan het begin van dit stukje. "Loat wie hoppen dat 'n hutketut nog lang nich van slag koomp mer good op deun mag blieven."

[Arie]

In de Duitse taal heeft doof nog een andere betekenis, zie: http://www.mijnwoordenboek.nl/vertaal/DE/NL/doof

[GerritHondelink]

Hee hef de vlag halfstok hangn.
Hij heeft het niet naar z’n zin. Hee is nich good te pas.



BLOOTS
Alleen
Doar is bloots een dochter wes bie Bulmke. Er is alleen een dochter geweest bij Bulmke.

BLOOTSGATS.
Naakt (m.b.t. onderlijf) in de blote kont.

BLOTE GAT
Naakt; Ontblote billen
In ’t blote gestrid loopn. In de blote kont lopen. Potloodveanters zeent van dee schenners dee't langs de weagn goat stoan in t blote gestrid.
Met blote haan anpakken. Zonder wapens of gereedschap iets aanpakken

BLOTE VEUT.
Blote voeten. Bloot = Onbedekt laten.
Blote aerappel. Middagmaal zonder groente of vlees.
Hee löp in ’t blote sporthemd boeten. Hij loopt in zijn overhemd ( dus niets erover) buiten.
Hee löp op de blote haos deur hoes hen. Hij loopt op kousenvoeten in huis.


Uit: Wat nog niet in Dijkhuis staat van A.L. Hottenhuis.
In 't blote buis - alleen maar een jasje dragend
Hee fietsen der zoa mer in het blote buis langs, oonderwiel dat het wis wal 'n groad of acht vröas. Doar vernam den Jehan ja nich ees wat van.
Hij fietste daar zo maar in zijn colbert over de weg, terwijl het zeker een graad of acht vroor. Daar voelde die Johan nou niks van.
In deze voorbeeldzin heeft bloot de betekenis die het in het Duits onder andere ook nog heeft namelijk: alleen maar, slechts. Zoals we hier ook kennen blote tuffel, dat zijn aardappelen op je bord zonder iets erbij. We noemen het ook wel schaatsenriederskost, 'ie j könt de leenkerhaand op de rug hoolden (geen spek, vlees of groenten).
Met dat buis is het iets ingewikkelder. Zoals het trouwens met de meeste kledingstukken het geval is. In het Middelnederlands komen we het wambuis (varianten -boes, -boys, -bas, -bes) al tegen. Het was oorspronkelijk een kledingstuk dat onder het bovenkleed werd gedragen. In de riddertijd was het een kledingstuk onder het harnas, maar wel zichtbaar, zoals in het huidige driedelige pak het vest zichtbaar is. Het diende in die oude kleding primair om de buik warm te houden. In een rekening uit 1420 voor de Graaf van Holland staat: "...om een marterenpels, mijns heren wamboys mede te voederen." De pels diende als voering voor het buis: dat vun het hear wal lekker woarm.
In het Middeleeuws Latijn is de naam warmbasium en betekent dan bescherming van de buik i.c. het lijf. Het woord wamme, buik, is ook in andere landen om ons been bekend. In het huidige Engels is het womb (ook moederschoot). Als bijzondere betekenis kon het in de middeleeuwen ook een pels zijn en dan het buikdeel van die pels. Ons woord luiwammes bevat hetzelfde woord.
Ons tegenwoordige Twentse woord buis is dus afkomstig van dat wambuis, is ook een onderjas ofwel colbert en is zichtbaar. En als we spreken van in 't blote buis is er duidelijk sprake van het koude seizoen, er hoort een jas overheen te zitten. Spreken we van in het blote boezeroen, of oaverhemd of engelshemd, dan is het zomer en hoort er deftig een buis of colbert over gedragen te worden. Een ondöggend buis is een deel voor het geheel, heel die mens is ondeugend!

BLOTEKONTNLOPER.
Naaktloper (hum.) Nudist (hum.)

Blootliggen. Onbeschermt of onbedekt liggen. (geen dekens over in bed).

De kaatn bloot leggen. Open kaart spelen

Zich bloot geaven. zich uiten

[GerritHondelink]

Iej kiekt m liek veur n straampn.



STRAAMPHEURIG.
Betekenis 1 brutaal; onbeschoft; koppig; onwillig; eigenzinnig; hardhorend; ongehoorzaam (van een dier); wrevelig; eigengereid
Betekenis 2 borstelharig.
Nen rooin stramphöaruigen. = Iemand met rood rechtopstaand haar

STRAAMPN
Betekenis 1 gaffel; mik (vorkstok); vertakking (gaffelvormig); splitsing (weg)
zitn te straampn. Wijdbeens zitten (met inkijk)
den boam löp in nen straampn.

Betekenis 2 kruis (lichaamsdeel, in een broek); ruimte (tussen de benen) woar de bene in n boek loopt is t nen straampn. Kruis staat hier voor de plaats waar het geslachtorgaan zit het is een plek die je normaal gesproken niet ongevraagd aanraakt bij een ander.

dan knap ik oet n straampn. Dan scheur ik uit het kruis. (van een broek).
nen roewn straampn = zadelpijn
oaver t strämpken trekn = een klap voor de broek geven
oonder n straampn hen = tussen beide benen door
roewn straampn = blikaars; blikgat; ontveld kruis (door paardrijden of fietsen); pijnlijk zitvlak
strak in n straampn zitn = strak in het kruis zitten (van een broek)
een liek vuur n straampn kiekn = iemand in het kruis kijken
zik nen roewn straampn loopn = zich kapot lopen

Betekenis 3 lang mager persoon

Betekenis 4 lomperik; lummel; hufter
den strampn van nen keerl ; nen strampn van ne jonge
den eanpästigen straampn = de eigengereide hufter
eagnwiezn straampn; dwarsdrijver; betweter; dwarsligger

Betekenis 5 opschepper

Betekenis 6 boom (gaffelvorm).

Stukske oet een gesprek met Herman Finkers Wat in de nieje tied hef stoan.
Da's feilik völ meuier, mar ze wusn doar nich wat 'straampn' was.
Hoo wied kö'j goan met zukke oalde tweantse weurde broekn? Want 'straampn' dat keant...
Dat keant ze hier wa, zölfs mien breur, zoo van 'iej kiekt m liek veur n straampn'. Of n meaken dat 'strak in n straampn' zit.
Mar in de beteeknis van 'den boom is nen dreestraampn' of 'veurt mar deur töt an n straampn' is t nich zoo bekeand.