Welkom op het forum van Enschedeinansichten.

De stadsbrand van 1862

Over de rijke historie van de stad.
Gebruikersavatar
Arie
Member
Member
Berichten: 21476
Lid geworden op: di nov 27, 2007 4:31 pm
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Arie »

Ik dacht dat de brand was ontstaan bij een pand aan de Kalanderstraat. Daar heeft ook tijdelijk het brandmonument gestaan, wat later weer is verhuisd naar de Oude Markt.
Zie foto gemeentearchief:
beelddocument
Fotonummer:047870
Titel: Kalanderstraat
Beschrijving: Met (tijdelijk geplaatst) brandmonument
Datering: januari 1981
Bijlagen
Kalanderstraat.jpg
Gebruikersavatar
Arie
Member
Member
Berichten: 21476
Lid geworden op: di nov 27, 2007 4:31 pm
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Arie »

Nog een foto uit het gemeentearchief:
beelddocument
Fotonummer:048097
Titel: Kalanderstraat
Beschrijving: Bioscoop Lumiëre met daarvoor de tijdelijke plaats voor het monument van de stadsbrand 1862 (herplaatst 1982) ; brandmonument
Datering: 1979
Bijlagen
Kalanderstraat brandmonument.jpg
Gebruikersavatar
Arie
Member
Member
Berichten: 21476
Lid geworden op: di nov 27, 2007 4:31 pm
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Arie »

Stadsbrand van Enschede (1862)


De Stadsbrand Enschede 1862 brak op 7 mei 1862 uit in een woonhuis aan de Kalanderstraat in Enschede. Het huis was van hout, het had al weken niet geregend, er stond een straffe oostenwind, en de stad hing nog vol van versieringen op de erebogen voor het bezoek van Koning Willem III een paar dagen eerder. Het vuur verspreidde zich dus bliksemsnel en blussen was een onbegonnen zaak.

De gevolgen van de brand waren catastrofaal: de hele historische binnenstad binnen de grachten werd verwoest. Het stadhuis, het ziekenhuis, de Hervormde en de Rooms-katholieke kerk en fabrieken gingen verloren. 650 gezinnen werden dakloos. Tijdgenoten verhalen dat met geen pen was te beschrijven om de verwarring uit te drukken: "Wat gepakt was verbrandde op de wagens en de bruggen in de stad waren ook door de vlammen onbruikbaar geworden... Nog nooit hebben wij eene dusdanige verwoesting aanschouwd.”, zo beschreef een tijdgenote de onheilsplek.[1]

De Twentsche Courant vermeldde weken later: “Eene zwarte rookzuil, waarin de vlammen speelden, hief zich intusschen op van de reeds brandende gebouwen, en werd door den wind wiens kracht zich plotseling verhief, in noord-westelijke rigting, naar de stad heen gedreven. In die zuil, die zwart als de nacht zich steeds breeder uitzette, huisde de geest des verderfs.” Honderden Enschedeërs vluchtten in grote paniek. Het kwam tot enorm gedrang bij de enige uitgangen die de stad toen kenden, de Eschpoort en de Veldpoort. Met paard en wagen en hondenkar probeerde men de brandende stad te ontvluchten.[2]

De brand was zichtbaar tot ver in de omtrek. Bijvoorbeeld 10 km verderop in Oldenzaal was het om drie uur ‘s middag duister en de sterke zuidelijke wind zorgde ervoor dat zelfs daar nog papieren neer dwarrelden: “brieven en charters vlogen door de lucht”. Bewoners uit omliggende steden stroomden toe om bij deze ramp te helpen. Er werden tenten opgeslagen en dakloos geworden gezinnen werden opgenomen bij boeren tot ver in de omtrek.

Na de brand werd snel een begin gemaakt met de wederopbouw. De grachten zijn na de brand in de stad gedempt. Bij de fabrieken buiten de grachten, die gespaard waren gebleven, werden complete wijken uit de grond gestampt van kleine arbeiderswoningen. Zo ontstonden al snel beruchte krottenwijken als Sebastopol en De Krim. Aan de hoofdstraten in het centrum was nu ruimte voor statige herenhuizen.
bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Stadsbrand ... ede_(1862)
Gebruikersavatar
Arie
Member
Member
Berichten: 21476
Lid geworden op: di nov 27, 2007 4:31 pm
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Arie »

Het Enschedese inferno van 1862



Henk Strabbing − 20/05/00, 00:00

KONING Willem III had zich verwaardigd helemaal van Het Loo naar Twente te reizen. Enschede was voor de gelegenheid zwaar opgedoft....



Op dat moment, zaterdag 7 mei, klonk de kreet: 'Brand!' Er was brand in de Kalanderstraat. Drie uur later was bijna heel Enschede van de aardbodem verdwenen. Enschedeërs zouden daarvan hun eigen historische waterscheiding maken. Dingen die gebeurd waren, situeerde je vóór of ná de brand.

Lezen we de Enschedese Courant, die (overigens pas drie weken later, óók door gevolgen van de brand) schreef: 'Het personeel der brandspuiten repte zich naar de spuiten. De schutterij kwam in de wapenen. Overal hoorde men alarm-geroep. Alles ijlde naar de plaats des gevaars om te helpen, om te redden, waar geholpen en gered kon worden.

'Eene zwarte rookzuil, waarin de vlammen speelden, hief zich intusschen op van de reeds brandende gebouwen, en werd door den wind wiens kracht zich plotseling verhief, in noord-westelijke rigting, naar de stad heen gedreven. In die zuil, die zwart als de nacht zich steeds breeder uitzette, huisde de geest des verderfs.

'Nog waren niet alle spuiten aanwezig of reeds klonk het geroep: ''De spinnerij van Van Heek brandt.'' Even later was het: ''De rectorschool over de gracht brandt!'' En van toen af was het, als stortte eene vlammenzee over de ongelukkige stad.'

Waar de brand ontstond, is bekend. Het was in een achterwoning in de Kalanderstraat die bewoond werd door de textielarbeider L. van Voorst en zijn vrouw. De man werd een dag lang vastgehouden en hard ondervraagd, maar er bleek geen enkel bewijs van moedwillige brandstichting.

Door de kurkdroge versieringen voor het koninklijk bezoek kon het vuur gemakkelijk overslaan van de ene kant van de straat naar de andere, geholpen door de voortdurend draaiende wind. De allermeeste huizen waren nog van hout.

Honderden Enschedeërs vluchtten in grote paniek. Het kwam tot enorm gedrang bij de enige uitgangen die de stad toen kenden, de Eschpoort en de Veldpoort. Met paard en wagen en hondenkar probeerde men de brandende stad te ontvluchten.

Commissaris der koningin jhr. mr. C. Backer kwam aangesneld uit Zwolle om zich met de gemeentebestuurders te beraden over maatregelen. De vergadering moest gehouden worden in het pand van raadslid W. Blijdenstein (een textielfabrikant) omdat het raadhuis, de burgemeesterswoning en de huizen van alle andere raadsleden en ook dat van de gemeentesecretaris verbrand waren. Commissies werden gevormd ter leniging van de nood. Burgemeester L. ten Cate nam vrijwel onmiddellijk ontslag. Hij voelde zich politiek verantwoordelijk voor de catastrofe.

Maar veel was er niet meer uit te richten. Nogmaals de Enschedese Courant: 'Te een ure ging het geroep brand op, te 2¾ ure bleef het uurwerk op den toren stilstaan, te 7 ure was Enschede een brandende puinhoop en alle leven verdwenen.'

Wonderbaarlijk is dat in dit inferno slechts twee doden te betreuren waren en dat er nauwelijks gewonden waren. Verdere cijfers: 633 woningen vernietigd, 25 stallen, 44 pakhuizen, vrijwel alle publieke gebouwen, scholen, de meeste fabrieken. 660 gezinnen, 3675 mensen werden dakloos.

Kranten in binnen- en buitenland besteedden grote aandacht aan de ramp in de textielstad. Men sprak destijds van 'een modern Pompeï'. Makkelijk was de berichtgeving niet. Boodschappers reden te paard naar Hengelo. Vandaar kon het nieuws per telegraaf verder. De telegraafdraden waren nog niet tot Enschede doorgetrokken (het spoor evenmin).

Minister Thorbecke van Binnenlandse Zaken stuurde vierhonderd legertenten en liet daar later de gemeente schandelijk veel voor betalen. Hij was zelf ook een der eerste Haagse politici op de plek des onheils. Op 13 mei bracht hij in de Tweede Kamer verslag uit. Hij had een 'toneel van verwoesting' gezien 'zoals men zelden aanschouwt'.

Nog een keer de Enschedese Courant: 'En tusschen die puinen zwierven enkele mannen, vrouwen en kinderen, elkander zoekende, of om afscheid te nemen van de plaats waar zij eenmaal gelukkig waren en waar nu hunne herinnering, hun leven, de vrucht van hun zwoegen en voor velen ook van hunner ouderen vlijt in het vuurgraf bedolven lag. Men zag geen handen wringen. Er was slechts stomheid, de stomheid der ontzetting op die bleeke aangezigten te lezen...'

De wederopbouw verliep voortvarend. Van alle kanten kwamen metselaars en timmerlui naar Enschede. De drie tollen tussen Almelo en Hengelo brachten in het rampjaar elfduizend gulden op. Dat was drieduizend gulden meer dan het jaar ervoor. Alles te danken aan ramptoerisme en de expeditie van bouwmaterialen.

De verzekering betaalde rond zeven miljoen gulden. Uiteraard niet aan de gewone man, want die was in die tijd niet verzekerd. Het merendeel ging naar de textielfabrikanten. In het jaar vóór de brand bezat Enschede acht stoomspinnerijen, met 22.600 spillen, en zes stoomweverijen, met 868 getouwen. Vijf jaar later tellen we elf stoomspinnerijen, met 63.350 spillen, en dertien stoomweverijen, met 2.659 getouwen. De nieuwste machines konden worden aangeschaft en de aloude concurrentie met de Engelse textielindustrie werd afgeschud. Enschede nam vanaf dat moment ook een niet meer te overbruggen voorsprong op Almelo en Hengelo.
zie: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Arc ... 1862.dhtml
bartg
Member
Member
Berichten: 1266
Lid geworden op: zo aug 29, 2010 7:09 pm
Locatie: enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door bartg »

Ik denk dat de gevelsteen, net als destijds de zandsteen onderdelen van het brandmonument, ergens op de Gemeentewerf liggen.
De zandsteen plaat in het brandmonument was toen verdwenen en is later, toen het monument weer op de markt werd geplaatst, opnieuw gemaakt. Maar niet helemaal correct ! Maar dat is een ander verhaal.
Neem de mensen zo ze zijn,er zijn geen anderen.
Gebruikersavatar
Arie
Member
Member
Berichten: 21476
Lid geworden op: di nov 27, 2007 4:31 pm
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Arie »

volgens vermelding op deze site: http://home.kpn.nl/iumu24uh/parenteel%20robers.htm ligt de gevelsteen in het depot van het van Deinse instistuut.

Na de stadsbrand van 1862 werd er een gevelsteen gemetseld in het
huis van de familie Platvoet in de Haverstraat, ter herinnering
aan het eerste huis, dat na de brand werd opgebouwd. Deze steen
ligt in het depot van het Van Deinse Instituut.
Gebruikersavatar
Veteraan
Member
Member
Berichten: 4804
Lid geworden op: ma jan 02, 2012 10:10 am
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Veteraan »

Kalanderstraat - Veenstraat .. ligt dichtbij elkaar. Misschien dat het huis "ongeveer" op dezelfde plek stond als waar later het Oaldste Hoes stond.
Ik zal deze week mevr. Leeftink nog eens vragen alles precies te vertellen.
Wie heeft er tenslotte nog familie die het "uit eerste hand" heeft?
Bijlagen
Hier was toch het begin van de brand..JPG
(132.2 KiB) 751 keer gedownload
Hendrik
Member
Member
Berichten: 2292
Lid geworden op: di nov 28, 2006 7:20 pm

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Hendrik »

De brand is ontstaan in een huis aan de Kalanderstraat. Op de plek waar nu de winkel America Today is. Vaak, heel vaak in de jaren 50/60 heb ik de gevelsteen gezien als wij 's zondagsmorgens naar de Oosterkerk liepen. Lees ook het boekje "Stadverbrand'n" van Johan Buursink. Het boekje is in 1962 bij de 100 jarige herdenking op alle basisscholen uitgedeeld.
Wat sas as dós was kaans.
Gebruikersavatar
Veteraan
Member
Member
Berichten: 4804
Lid geworden op: ma jan 02, 2012 10:10 am
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Veteraan »

Hendrik schreef:De brand is ontstaan in een huis aan de Kalanderstraat. Op de plek waar nu de winkel America Today is. Vaak, heel vaak in de jaren 50/60 heb ik de gevelsteen gezien als wij 's zondagsmorgens naar de Oosterkerk liepen. Lees ook het boekje "Stadverbrand'n" van Johan Buursink. Het boekje is in 1962 bij de 100 jarige herdenking op alle basisscholen uitgedeeld.
Hendrik, dit is een gedenkwaardig moment. Ik kan jou corrigeren.
Ja!
In 1962 waren er geen basisscholen, alleen maar kleuterscholen en lagerescholen.
Deze kans kon ik echt niet voorbij laten gaan.
De komende 10 jaar zal ik de kans niet meer krijgen. :D :lol:

Ik zal proberen zo'n boekje te vinden.
Gebruikersavatar
Arie
Member
Member
Berichten: 21476
Lid geworden op: di nov 27, 2007 4:31 pm
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Arie »

Op deze site is ook het verhaal over de stadsbrand 1862 te vinden, waarbij ook weer het pand aan de Kalanderstraat wordt genoemd:
http://www.historischcentrumoverijssel. ... ei1862.pdf
Gebruikersavatar
Arie
Member
Member
Berichten: 21476
Lid geworden op: di nov 27, 2007 4:31 pm
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Arie »

Veteraan schreef:
Ik zal proberen zo'n boekje te vinden.
zie:
http://boeken.marktplaats.nl/geschieden ... chede.html
frank n

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door frank n »

De brand is ontstaan bijna aan het einde der Klander of Alsteedsche straat,en wel aan dewestelijke zijde ten huize van
zekeren G Wilmink,een fabriek arbeider, bij wien sedert ongeveer zes dagen de persoon van Lodewijk van Voorst
met zijne huisvrouw inwoonde .

Het is in het door deze laatste bewoonde gedeelte der woning,dat de brand een aanvang heeft genomen.
Van daar heeft het vuur,na zich aan enkele belendende woningen verbreid te hebben,gedreven door een steeds
toenemenden wind,zich dwars over eenige tusschendeliggende tuinen geworpen op de katoenspinnerij van de
heeren van heek en co aan den Zuiderhagen,die met eenige belendende woningen schier onmiddellijk eene prooi
der vlammen was.
De brand sloeg nu weder van eenige tusschenliggende tuinen over op de aan de overzijde der gracht gelegen oude rectorswoning met annex schoolgebouw der 1e
openbare lagere school, een hoog en zeer uitgebreidt gebouw,van waar zij zich met razende snelheid over de binnenstad verspreidde.......

Bron De brand van Enschede van 7 mei 1862 na 50 jaren herdacht.



Mooi boekje met veel wetenswaardigheden.

Ik heb ook weleens gelezen dat de brand is begonnen ter hoogte van Mc donalds.
Gebruikersavatar
Veteraan
Member
Member
Berichten: 4804
Lid geworden op: ma jan 02, 2012 10:10 am
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Veteraan »

frank n schreef: Ik heb ook weleens gelezen dat de brand is begonnen ter hoogte van Mc donalds.
Is de McDonalds al zo oud? :D
Gebruikersavatar
Veteraan
Member
Member
Berichten: 4804
Lid geworden op: ma jan 02, 2012 10:10 am
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Veteraan »

Arie, bedankt voor de tip.
Gebruikersavatar
Arie
Member
Member
Berichten: 21476
Lid geworden op: di nov 27, 2007 4:31 pm
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Arie »

Ook dichterbij huis bij Twents Antiquariaat Roombeek aan de Da Costastraat 1 is die te koop voor € 6,50.
zie: http://www.roombeek.net/index.php?frame ... ek_id=2989
Boek details
Auteur Buursink Joh.
Titel Stadverbranden
Druk 1e
Jaartal 1962
Bladzijden 82
Categorie Antiquarische boeken
Prijs € 6,50

Omschrijving:

Stadverbranden

Buursink Joh.

Firma van der Loeff, softcover, geillustreerd.

Het "stadverbranden"
zo heette in de volksmond de grote ramp
die zich op 7 mei 1862
over de stad Enschede
en haar burgers voltrok...

Dat "stadverbranden" van 1862
was helemaal niet uniek voor Enschede
want het was herhaaldelijk gebeurd
in de loop der eeuwen
dat allerlei steden en provincieplaatsen
door onstuitbare branden
nagenoeg geheel werden verwoest.

Maar het "stadverbranden" van 1862
is voor Enschede geworden
een keerpunt
of eigenlijk het beginpunt van
een nieuwe tijdrekening
in de plaatselijke historie.

De burgers van Enschede
die direct bij de brand waren betrokken
zouden deze ramp nooit vergeten.
Nog vele jaren later sprak men
- als tijdsaanduiding voor een of andere gebeurtenis –
nog grif van "zoveel jaar voor
of na het stadverbranden".

Niet om de ramp
die over Enschede kwam
maar om dat nieuwe begin
in de ontwikkelingsgeschiedenis
van onze goede oude stad
is het nuttig dat Enschede
na honderd jaren
het "stadverbranden" herdenkt.
Hendrik
Member
Member
Berichten: 2292
Lid geworden op: di nov 28, 2006 7:20 pm

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Hendrik »

Veteraan schreef:
Hendrik schreef:De brand is ontstaan in een huis aan de Kalanderstraat. Op de plek waar nu de winkel America Today is. Vaak, heel vaak in de jaren 50/60 heb ik de gevelsteen gezien als wij 's zondagsmorgens naar de Oosterkerk liepen. Lees ook het boekje "Stadverbrand'n" van Johan Buursink. Het boekje is in 1962 bij de 100 jarige herdenking op alle basisscholen uitgedeeld.
Hendrik, dit is een gedenkwaardig moment. Ik kan jou corrigeren.
Ja!
In 1962 waren er geen basisscholen, alleen maar kleuterscholen en lagerescholen.
Deze kans kon ik echt niet voorbij laten gaan.
De komende 10 jaar zal ik de kans niet meer krijgen. :D :lol:

Ik zal proberen zo'n boekje te vinden.
Snif, snif, je hebt helemaal gelijk :cry: , het begrip basisschool is ongeveer 25 jaar geleden ingevoerd. Dat weet ik ook wel, sterker nog, dat moet ik weten want de school waar mijn vrouw les gaf en waar ik zelf ooit naar school ging, de basisschool De Fontein, de vroegere 1e school Met Den Bijbel aan de Tegelerweg 7 was in Enschede de eerste school die zich basisschool mocht noemen. Men deed aan een landelijk proefproject mee van expirimentele basisscholen.
Overigens; ik laat me graag corrigeren en als het zo is wil ik mijn ongelijk bekennen.
Ik kan je wel verklappen dat ik van voetballen helemaal niets weet. :)
Wat sas as dós was kaans.
Gebruikersavatar
Veteraan
Member
Member
Berichten: 4804
Lid geworden op: ma jan 02, 2012 10:10 am
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Veteraan »

En wéér bedankt Arie.
Berichtje is verzonden naar het Antiquariaat - ik hoop het spoedig te kunnen ophalen.
Gebruikersavatar
Veteraan
Member
Member
Berichten: 4804
Lid geworden op: ma jan 02, 2012 10:10 am
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Veteraan »

Hendrik schreef: Overigens; ik laat me graag corrigeren en als het zo is wil ik mijn ongelijk bekennen.
Ik kan je wel verklappen dat ik van voetballen helemaal niets weet. :)
Voetballen?? Is dat zo'n spelletje waarbij je over een net moet schoppen? Of juist in een korf moet meppen met zo'n voetbalracket ... :lol: :lol:
Bijlagen
Voetbalrackets of zo .....jpg
Voetbalrackets of zo .....jpg (82.19 KiB) 12033 keer bekeken
Gebruikersavatar
Veteraan
Member
Member
Berichten: 4804
Lid geworden op: ma jan 02, 2012 10:10 am
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Veteraan »

Vanmorgen heb ik het boekje "Stadverbranden" opgehaald.
Het is goed geschreven. Ook de plekken die beschreven worden zijn snel duidelijk.
Gebruikersavatar
Veteraan
Member
Member
Berichten: 4804
Lid geworden op: ma jan 02, 2012 10:10 am
Locatie: Enschede

Re: De stadsbrand van 1862

Bericht door Veteraan »

Weet iemand of er 7 mei 2012 ergens iets georganiseerd wordt? Het lijkt me toch dat je stilstaat bij zo'n ramp die dan precies 150 jaar geleden Enschede in de as heeft gelegd?
Als je nagaat dat de sterfdagen van John Lennon en Elvis bijna internationale herdenkingsdagen zijn geworden, dan is het toch niet meer dan logisch dat de Enschedeërs de sterfdag van Enschede herdenken, maar ook de wederopbouw met alle verbeteringen vandien! Die vernieuwing was ernstig nodig.


(voetnoot: wanneer ik in Word mijn berichtje tik dan onderstreept Windows het woord "Enschedeërs" en als ik dan bekijk wat de spellingscontrole suggereert dan verschijnt het woord: Menseneters. Wat wil dat over ons zeggen?)
Plaats reactie